گفتگوی صریح مهر با آرش عباسی؛
پایتخت ۶ را چه كسی زمین گیر كرد؟
به گزارش مجله سرگرمی پایتخت۶ تا به اینجا پرمخاطب ترین و در عین حال پرحاشیه ترین و پرانتقادترین سریال سیما در سال ۹۹ بوده است؛ پروژه ای همچنان بلاتكلیف كه فیلمنامه نویسش هم از سرانجام آن بی خبر است!
خبرگزاری مهر - گروه هنر- محمد صابری، عطیه موذن: چند روز پیش سیروس مقدم کارگردان مجموعه «پایتخت» در حالی از مذاکره با تلویزیون برای ساخت فصل هفتم این سریال برای پخش در نوروز ۱۴۰۰ خبر داد، که هنوز «پایتخت ۶» و کاراکترها و قصه هایش به سرانجام نرسیده و در باطلاق حواشی زمین گیر شده است!
«پایتخت ۶» با همه حواشی و انتقادات، هنوز داستانش نیمه تمام مانده است، مثل کتابی که چند برگ آخرش کنده شده باشد، یا فیلمی که سکانس آخرش کات خورده و یا هر اتفاقی که ته نداشته باشد.
فارغ از بحران پیشبینی نشده «کرونا» و تأثیرش بر آخر بلاتکلیف «پایتخت ۶»، این فصل از این مجموعه دوست داشتنی در همین ۱۵ قسمت پخش شده از نظر محتوا و پرداخت شخصیت ها، نسبت به فصل های قبلی انتقادات بسیار را برانگیخت، انتقاداتی که البته سازندگان سریال بخش عمده ای از آنها را ناشی از «ناتمام» ماندن روایت می دانند.
آرش عباسی تازه ترین چهره در ترکیب عوامل اصلی «پایتخت» بود و از آنجائیکه وظیفه نگارش فیلمنامه را برعهده داشت، ناخواسته بخش عمده ای از انتقادات و ضعف های محتوایی فصل ششم متوجه او شد؛ فیلمنامه نویسی که پیش از این بیشتر در حوزه تئاتر شناخته می شد و به بازیگری، کارگردانی و نویسندگی در این فضا مشغول بود اما با درگذشت ناگهانی خشایار الوند، به دعوت محسن تنابنده به تیم نویسندگان این سریال پیوست تا نخستین تجربه جدی اش در حوزه سریال نویسی به نام پروژه مهم «پایتخت» ثبت گردد.
با این حال قصه ها و موقعیت های داستانی و شخصیت پردازی، سرنوشت و حتی برخی جزئیات رفتاری کاراکترها در این فصل آنقدر متفاوت از فصل های گذشته «پایتخت» بود که آخر بندی نیمه کاره «پایتخت ۶» را با حاشیه های زیادی همراه کرد و انتقادات نسبت به این مجموعه را ضریب دوچندان بخشید. این حاشیه ها و انتقادات با پخش یک سکانس در انتها قسمت پانزدهم ابعاد تازه تری پیدا کرد و کار به جایی رسید که عبدالعلی علی عسکری رئیس سازمان صداوسیما طی نامه ای عجیب خطاب به معاون سیما، خواهان بررسی و پیگیری رد نفوذ و «ستون پنجم دشمن» در این سریال شد؛ نامه ای که البته هنوز خبری از پیگیری و نتیجه بررسی های در رابطه با آن مخابره نشده است!
حالا پس از چند ماه پس از تمام این حواشی و فرازوفرودها و در روزهایی که بازار حرف وحدیث درباره آخر بندی فصل ششم بار دیگر در محافل رسانه ای گرم شده است، آرش عباسی فیلم نامه نویس «پایتخت ۶» را به گفتگویی صریح و انتقادی درباره متن و حاشیه این فصل از سریال دعوت کردیم، دعوتی که عباسی هم از آن استقبال کرد تا فارغ از تعارفات مرسوم بعضی از مهمترین انتقادات درباره این مجموعه مطرح شود، مگر بخشی از آنها را پاسخ بدهد.
مشروح گفتگوی صریح خبرگزاری مهر با فیلم نامه نویس «پایتخت ۶» درباره انتقادات گذشته و ابهامات آینده این سریال را در ادامه می خوانید؛
* برای شروع کمی به عقب برویم، به زمان پخش «پایتخت ۶» و زمانی که بعد از پخش چند قسمت ابتدایی سریال ناگهان نگاه ها متوجه جای خالی خشایار الوند شد و در رسانه نوشتند تاثیر نبود وی در این فصل از «پایتخت» مشهود است. برخی همان زمان نقطه ضعف اصلی «پایتخت ۶» را نبود زنده یاد الوند و از آن چالشی تر و صریح تر، ورود فرد شاید کم تجربه ای مثل آرش عباسی به تیم نویسندگان دانستند. فکر می کنید دلیل شکل گیری این زاویه نگاه چه بود؟
فکر می کنم کسانی که در این حوزه انتقاد داشتند و بیان می کردند نبود زنده یاد خشایار الوند خیلی محسوس است، یک مشکل خیلی بزرگ داشتند آن هم این بود که شناختی نسبت به خشایار الوند نداشتند و درصد حضور او را در هم در این پروژه نمی دانستند. خدا خشایار الوند را رحمت کند، اما نه الوند نه من و نه نویسندگان دیگری که با محسن تنابنده کار کرده اند، حوزه اختیاراتشان از یک محدوده ای بالاتر نمی رفت و نمی رود. شما بعنوان نویسنده یا نباید با تنابنده کار کنید، یا اگر می پذیرید باید پای همه چیز بمانید.
پایتخت و کاراکترهای پایتخت قصه هایی نیستند که تنابنده برای هر فصل در جایی آغاز به نوشتن آنها کند و در جایی به پایان برساند؛ تنابنده با تک تک کاراکترهای پایتخت زندگی می کند. چه فصل های بعدی ساخته شود و چه ساخته نشود او تا آخر عمر با آنها زندگی می کند. پس هر نویسنده ای که وارد این تیم شود، تا جایی می تواند روی قصه و کاراکترها اثرگذار باشد چون ساختمانی که مدنظر تنابنده است در ذهنش ساخته و قصه هایش پرداخت شده است. او درباره قصه ها با نویسنده گپ می زند و نعل به نعل فیلمنامه را چک کرده و مو را از ماست می کشد.
* یعنی نویسنده های «پایتخت» صرفا مجری ایده های محسن تنابنده بعنوان طراح و سرپرست نویسندگان هستند؟
خیر. حداقل در مورد من این اتفاق رخ نداد. من تاثیری را که می بایست در دیالوگ نویسی و قصه می داشتم، داشتم و فکر هم می کنم توانستم به آنچه می خواستم برسم. حرف من این است که من هیچ وقت با کسی کار نمی کنم که قصه مال خودش باشد، جز محسن تنابنده که با او کار می کنم و افتخار هم می کنم. اما با شخص دیگری ممکن نیست چنین کاری کنم چون خودم پر از طرح و قصه هستم.
پیش از این من هیچ وقت نمی خواستم در عرصه سریال نویسی ورود کنم، چون فکر می کردم کار مهمتری دارم و آن نمایشنامه نویسی است. فکر می کردم هرکسی حرفه ای دارد و من هم حرفه ام را که نمایشنامه نویسی است برگزیده ام؛ البته حالا فهمیدم اشتباه می کردم و پس از تجربه «پایتخت» پشیمان شدم...
* از نگاه قبلی پشیمان شدید یا تصورتان این بود که از پس «پایتخت» برنیامده اید؟
از نگاه قبلی خودم پشیمان شدم. از اینکه فکر می کردم حرفه من نمایشنامه نویسی است و تا زمانی هم روی آن ایستادگی کرده و می نوشتم. اما از جایی به بعد فکر کردم اشتباه کردم عمر بیهوده گذاشتم و بهترین نقطه شروع برای آخر دادن به این اشتباه هم کار با تنابنده بود.
به نظرم برای هیچ نویسنده ای این فرصت پیش نمی آید و برای من پیش آمد که البته یک باره هم نبود. پیشتر قرار بود «پایتخت ۵» را بنویسم، چند جلسه هم گفتگو کردیم ولی شرایط برایم مهیا نشد. آن زمان دلم انگار با «پایتخت» نبود. دلیلش این بود که من نمی توانم در نگارش، کار گروهی انجام دهم. من به خلوتی نیاز دارم که خدا را شکر در این فصل پیش آمد. به تنابنده هم اصرار و خواهش کردم که به من اعتماد کند و اجازه بدهد به تنهایی بنویسم و واقعاً هم این نخستین فصلی بود که فیلمنامه سریال «پایتخت» با یک نویسنده پیش رفت.
* چرا وقتی سوال انتقادی درباره فیلمنامه پرسیدیم و از جای خالی خشایار الوند گفتیم، به نقش پررنگ تنابنده اشاره کردید ولی وقتی صحبت از تاثیر حضور خودتان می شود از تنها بودنتان می گویید؟ به نظر می آید ناخواسته خوبی هایش را به نام خود در نظر می گیرید و بدی هایش به نام دیگری!
اتفاقاً نه… من اعلام می کنم که «پایتخت ۶» هر بدی دارد از من است و گردن من است. من و تنابنده رابطه ای داریم که ممکن نیست تقسیم نماییم و بگوییم این بخش به من تعلق داشت و فلان بخش به تنابنده. حتی درباره نکاتی که بحث برانگیز شد من نمی گویم این قسمت به من تعلق داشت یا تنابنده. تنابنده طراح قصه است و من هم نویسنده.
اعلام می کنم که «پایتخت ۶» هر بدی دارد از من است و گردن من است. من و تنابنده رابطه ای داریم که ممکن نیست تقسیم نماییم و بگوییم این بخش به من تعلق داشت و فلان بخش به تنابنده. حتی درباره نکاتی که بحث برانگیز شد من نمی گویم این قسمت به من تعلق داشت یا تنابنده. تنابنده طراح قصه است و من هم نویسنده * چیزی که در فصل ششم نسبت به پنج فصل قبلی مشهود است تفاوت فیلمنامه و سطح کیفی آن است که قابل کتمان هم نیست. سطح کیفی «پایتخت ۶» نسبت به فصل های قبلی از نگاه ما یک نقطه ضعف جدی دارد که هم به لحاظ پرداخت داستانی و هم محتوایی قابل بررسی است که قبل تر به شکل مفصل هم در خبرگزاری مهر درباره آن نوشته ایم و اینجا می خواهیم درباره اش صحبت نماییم. شما در پاسخ به طرح این انتقاد می گویید همه این فصل ها توسط محسن تنابنده هدایت شده است. اما سوال مشخص این است که بالاخره این تفاوت در کیفیت محصول تفاوت در ترکیب نویسندگان نیست؟ این شوکی که به فیلمنامه و پرداخت کاراکترها وارد شد را نباید محصول کار شما بدانیم؟
البته نقطه مقابل آنچه می گویید هم وجود دارد. گروهی که معتقد هستند فصل ششم با تمام پنج فصل گذشته متفاوت می باشد و اتفاقاً سطح بالاتری داشته است. پس اگر حرف شما را بپذیرم نظر آنها چه می شود؟ من فکر می کنم همه اینها نظر است. دیالوگ نویسی در این فصل شسته و رفته تر است و از ابتدا تا آخر با یک سبک دیالوگ نویسی روبه رو هستیم. من دلیلش را بر این می گذارم که اولاً آنرا یک نفر نوشته و دوم اینکه کسی نوشته که در تئاتر سابقه نمایشنامه نویسی دارد. دیالوگ نویسی کسی که نمایشنامه نوشته است با دیالوگ نویسی کسی که فیلمنامه نوشته، خیلی متفاوت می باشد.
* غیر از دیالوگ نویسی چقدر در طراحی موقعیت های داستانی سهم داشتید، چون یکی از نقاط ضعفی که در این فصل خیلی مشهود بود تکه قصه های بی ربطی بود که نمونه خیلی واضح آن اشاره به ماجرای «کرونا» بود که بیشتر به قصه منگنه شده بود و ربطی به فضای کلی داستان نداشت؛ گویی یک به روزنمایی صرف بود…
خاصیت کار اجتماعی همین است. وقتی درباره درام اجتماعی در هر مدیومی حرف می زنید یکی از خصوصیت هایش این است که به روز باشد. کرونا یک پتانسیل بود. ما کاراکتری داریم که پیش از این با سارس و ابولا و اینها مرده بود و ویروس دیگری پیش از کرونا او را کشته بود! حالا که زنده شده به دنبال او می آیند و می گویند نکند سارس و کرونا و… داشته ای. این خیلی طبیعی است اما مسئله مهم و اصلی این است که قصه ما به سرانجام نرسید وگرنه ما برای کرونا طرح و ایده داشتیم. وقتی کرونا رسید ما هیجان زده شدیم که سوژه تازه ای پیدا کرده ایم وقتی یک جهان درگیر مقوله کروناست چرا ما از آن استفاده نکنیم.
* هر بار هر انتقادی نسبت به سریال مطرح می شود پاسخ این است که قصه تمام نشده؛ این قصه بالاخره چه زمانی مقرر است به پایان برسد؟
من می خواهم گله ای را نسبت به جامعه خبری و رسانه ای مطرح کنم. شما از من می پرسید که عاقبت قصه چه خواهد شد، در حالیکه از من و یا از گروه «پایتخت» نباید بپرسید. من کسی هستم که رئیس صداوسیما بعنوان «ستون پنجم دشمن» از من یاد کرد و بعد دستور داد که درباره ستون پنجم پیگیری شود! اگر این سریال چند ستون داشته باشد بالاخره یکی نویسنده است و دیدید که در این چند وقت همه اتهامات به سمت من وارد شد.
از نظر تلویزیون شما الان دارید از یک «ستون پنجم» می پرسید که چه اتفاقی در حال رخ دادن است! این سوال باید از تلویزیون پرسیده شود که اگر من ستون پنجم هستم چرا دارم آزادانه می چرخم و یا در خبرگزاری مهر به گفتگو نشسته ام!؟ ما یا مفهوم اصطلاحات را نمی دانیم و یا اگر می دانیم باید تا آخر پیگیری شود که چرا آنها را طرح کرده ایم. نمی دانم چرا تلویزیون این مورد را رها کرد. ستون پنجم حتی با جاسوس متفاوت می باشد چون جاسوس یک وجه خوب دارد که برای کشور خود قهرمان می شود و برای کشور مقابل منفی است در حالیکه ستون پنجم فقط یک وجه دارد و آن هم این است که در کشور خود ضد کشورش و برای کشور دیگری فعالیت می کند. سوال این است که چرا چنین انگی زده شد اما هیچ رسانه ای از رئیس صداوسیما نپرسید که شما ستون پنجم کشف کردید یا خیر؟
* البته رئیس صداوسیما در آن نامه دستور بررسی دادند و افترا مستقیمی مطرح نشد، غیر از آن متن جایی علناً به شخص شما ستون پنجم گفته اند؟
منظورشان در آن نامه چه کسی بود؟ مثل این است که من بگویم در خبرگزاری مهر ستون پنجم دشمن وجود دارد...
* اینکه می گویید، گزاره ای مشخص و اتهامی مستقیم است اما اگر درباره رئیس صداوسیما صرفا استنادتان به همان نامه است در آن صرفا دستور بررسی مطرح شده و کسی متهم نشده است. البته آن نامه می تواند محل انتقاد باشد و پیشتر هم به آن پرداخته ایم اما افترا مستقیمی در آن مطرح نشده است. ما بعنوان رسانه در حال پیگیری ادعای رئیس صداوسیما هستیم اما سوال من این است شما بعنوان صاحبان اثر آیا نسبت به متنی که نیمه کاره پخش شده و ناقص مانده است، تعهدی ندارید؟ حتی نسبت به اتهامی که نسبت به شما بیان شده است اگر معتقدید چنین اتفاقی رخ داده چرا شخصاً پیگیری نکردید؟
آخر من می توانم از رئیس صداوسیما شکایت کنم؟ بگذارید مثالی بزنم. همه ما می دانیم که اروتیک نویسی در کشور ما وجود ندارد و جرم است. تمام پلت فرم های سینمایی جهان دسته بندی های مختلفی وجود دارد که یکی هم اروتیک است. در پلت فرم های ایرانی چنین گزینه ای نیست چون ممنوع می باشد اما رسانه های ما به سادگی تیتر زدند که نویسنده اروتیک نویس، «پایتخت ۶» را نوشته است! من می توانم بروم از این رسانه ها شکایت کنم؟ هیچ سندی هم عرضه نمی دهند. این هایی که می گویید من نوشته ام کجا است؟
* قانون مطبوعات هم در این مورد واضح است. طبیعتاً هر رسانه ای به شخص شما افترا بزند، شما می توانید جوابیه بدهید و ملزم هستند آنرا منتشر کنند.
فکر نمی کنم به بعضی از این رسانه ها بتوان جوابیه داد...
* این تحلیل شماست، اگر فرستاده بودید و کار نکرده بودند می شد حرف تان را پذیرفت. بحث فعلی ما بر سر نامه رئیس صداوسیما بود که حتما به آن نقد وارد است اما افترا مستقیمی در آن وارد نشده است. نکته اصلی اما مسئله دیگری است. سوال این است که هنرمند و صاحب اثر در این میان چه کاره است؟ آقایان سیروس مقدم و محسن تنابنده که همه اعتبارشان را از تلویزیون دارند و درآمد امروزشان هم مدیون همین اعتبار است، چرا باید دست به چنین شیطنتی در سایه اعتبار برند «پایتخت» بزنند؟ شیطنتی که حتما قابل پیشبینی بود برای تلویزیون و برای تیم «پایتخت» هزینه به همراه دارد...
شما اسم این مسئله را شیطنت می گذارید، شاید دیگران اسمش را شیطنت نگذارند. شوخی کردن با فیلم های قدیمی در بسیاری از فیلم ها و سریال ها اتفاق افتاده است.
نمی دانم چرا تلویزیون این مورد را رها کرد. ستون پنجم حتی با جاسوس متفاوت می باشد چون جاسوس یک وجه خوب دارد که برای کشور خود قهرمان می شود و برای کشور مقابل منفی است در حالیکه ستون پنجم فقط یک وجه دارد و آن هم این است که در کشور خود ضد کشورش و برای کشور دیگری فعالیت می کند. سوال این است که چرا چنین انگی زده شد اما هیچ رسانه ای از رئیس صداوسیما نپرسید که شما ستون پنجم کشف کردید یا خیر؟ * شوخی نکردید، فقط ارجاع دادید!
ارجاع دادن هم در سینمای جهان و ایران وجود دارد.
* بله. بهترین نمونه های آنرا هم در خاطر داریم…
در همین سریال به «قیصر» هم ارجاع دادیم. مسئله این است که حتی اگر شیطنت شده باشد، دم و دستگاه عریض و طویل تلویزیون و ید طولایی که در سانسور و ممیزی دارد آن زمان کجا بود؟ چرا جلوی این صحنه را نگرفت. مگر فیلمنامه عرضه نشد و به تصویب نرسید. مگر صد بار بازنگری نشده است؟ ناظر پخش کجا بود که گذاشت این صحنه ها پخش شود. اصلاً اگر بگوییم شیطنت انجام شده است و عاملش هم ستون پنجم بوده، چه کسی باید جواب بدهد؟ الان اگر دادگاه برگزار گردد آیا باید محسن تنابنده محاکمه شود یا کسی که مسئولیت دارد و در طول سال دفتر بزرگی دارد که کارش فقط سانسور و نظارت است. اگر بپذیریم که این صحنه ها اشتباه بوده است (که من نمی پذیرم اشتباه بوده است و می گویم ارجاع، شوخی یا پارودی بوده است) مگر نظارت نیست؟
* مشکل بخش نظارت، بحثی جدا و مستقل است. سوال ما این است که شما چرا چنین ارجاعی را در سریال خود قرار دادید؟ بخصوص که آخر بندی سریال را با تاکید به آن اختصاص می دهید...
قرار نبود این آخر باشد، بخش کوچکی بود و ارزش این را نداشت که درباره اش این اندازه بحث شود. مثل ارسطو که وقتی از زندان می آید بیرون با تم قیصر بیرون می آید اما چرا حساسیتی ایجاد نشد؟
* واقعاً ارجاع به این دو سکانس را یکی می دانید؟
بله.
* چطور فکر می کنید مصداق ارجاع در این دو نمونه یکی است؟
چه فرقی دارد؟ چرا فکر می کنید «قیصر» با سیستم ما هماهنگ است و «همسفر» این هماهنگی را ندارد؟ هر دو فیلم به پیش از انقلاب تعلق دارند؛ سینمایی که در نگاه سیستم تلویزیون معتقد هستند فاسد و مرتبط به پیش از انقلاب است.
* اصلاً بحث نگاه سیستم نیست. بحث این است که به یک سکانس مبتذل ارجاع داده اید...
ابتذال تعریف دارد و هرکسی از ظن خودش تعریفش می کند. شما فکر می کنید «همسفر» مبتذل است و...
* نگفتم فیلم مبتذل، گفتم سکانس مبتذل که اتفاقاً مربوط به فیلم دیگری هم هست؛ حتی اگر سکانس موتورسواری به تنهایی در سریال بود اینقدر واکنش به دنبال نداشت. وقتی سکانس قایق سواری را طراحی می کنید و دیالوگ لامپ را هم وسطش می گذارید یعنی دارید شیطنت می کنید. البته نمی دانیم این ایده شما بود یا محسن تنابنده، اما اساسا شیطنت بود...
عده دیگری امکان دارد به آن بگویند خلاقیت…
* اساسا شیطنت به خلاقیت هم نیاز دارد! شما درباره یک سیستم نظارتی حرف می زنید که طبیعتاً دور زدن آن احتیاج به خلاقیت دارد. در انتها هم می گویید اگر من این کار را انجام دادم چرا جلوی مرا نگرفتند؟ این حرف استدلال خیلی ضعیفی است. مثل این است که ما خبری کذب را روی خروجی خبرگزاری قرار دهیم و بعد اگر مواخذه شدیم بگوییم چرا بر کار ما نظارت نکردند!
این دو مقوله جداست. ما نمی توانیم و نباید خویش را سانسور نماییم. ما پذیرفته ایم در جامعه ای زندگی می نماییم که سانسور از رگ گردن به هنرمند نزدیک تر است. هنرمند تکان بخورد تکانش می دهند و اصلاً سانسور در خون ما هست. ممیزی در خون هر آرتیستی وجود دارد.
* اینکه می گویید، در هر کجای دنیا وجود دارد و اصلاً جزو ملزومات است چون با حراست و صیانت از اثر هنری مرتبط می باشد.
بله ممیزی تا حدی همه جا هست، من اما درباره سانسور حرف می زنم. من در خارج از ایران هم کار کرده و این موضوعات را ناخواسته رعایت کرده ام درصورتی که می توانستم رعایت نکنم. انگار جور دیگری پرورش پیدا کرده ایم. از این مورد دفاع نمی کنم اما می گویم چیزی است که در وجود ما رفته است. شما فکر می کنید در فضایی باز، «پایتخت» به همین شکل تولید و پخش می شد؟ اساسا نه و صد پله راحتتر می توانست نوشته و ساخته شود. با این وجود ما پذیرفته ایم که در اینجا کار نماییم پس باید همه چیز را رعایت نماییم.
* کمی درباره این «راحتی» توضیح می دهید؛ همین الان سریال «پایتخت» به واسطه اینکه برند شده چند پله بالاتر از سیستم نظارتی تلویزیون و باقی مجموعه های نمایشی هم فیلمنامه هایش مصوب شده و هم توانسته به آنتن برسد...
بله حتما. این یک مزیت است.
* بله می تواند امتیاز باشد با این وجود مسئله این است که ما همین الان درباره «پایتختی» حرف می زنیم که در همین سطح هم خیلی راحتتر از باقی سریال ها مجوز می گیرد و نوشته می شود. این راحت بودن و آزاد بودن ما را به اینجا می رساند که همه شناسنامه ای که در پنج فصل برای این کاراکترها تعریف شده زیر سوال می رود. این کاراکترها در پنج فصل هویتی پیدا کرده اند که همان هویت سبب محبوبیتشان شده اما ناگهان دستخوش نوعی جسارت می شوند. جسارت هایی که حتی در سنین پایین تر این کاراکترها صورت بی تربیتی هم پیدا می کند. اصلاً نمی توان قبول کرد که بگوییم این ها خاکستری و واقعی شده اند. در فصل های قبلی هم این وجوه خاکستری را داشتیم. به صورت مثال ارسطو در فصل های قبل نهایت خاکستری بودنش این بود که سر اهدا یا کاسبی با کلیه اش دودل می شد اما اینجا خاکستری بودنش ناگهان به قاچاق مواد منتهی می شود، او را تبدیل می کند به فردی که حتی برای پسرخاله خودش دردسر درست می کند…
شما دقیقاً دارید با نگاه تلویزیونی مبحث را می بینید در صورتی که من نگاه تلویزیونی نداشتم. چون نیازی هم به تلویزیون ندارم.
* منظور از نگاه تلویزیونی چیست؟
این نگاه یعنی همان چیزی که شما می گویید، یعنی همه کاراکترها باید منزه باشند.
سانسور مختص صداوسیما نیست. مردم ما هم طرفدار پر و پا قرص سانسور هستند و سانسورچی های درجه یکی هستند! تصور آزادی و حرف زدن از آزادی زیباست اما باید دید یک جامعه چقدر امکان و شرایط رسیدن به آزادی را دارد چون در جامعه ما فعلاً این شرایط نیست * خیر، لازم نیست همه منزه باشند، اما حتما باید مثل خودشان باشند و مبتنی بر شناسنامه ای که برایشان تعریف شده رفتار کنند.
اصلاً مثالی که درباره کلیه می زنید، دغدغه من نبود. دغدغه من همان چیزی است که در «پایتخت ۶» به تصویر کشیده شد. تلویزیون دوستش دارد داشته باشد، ندارد اصلاً اهمیت ندارد. من در این ۴۲ سالی که زندگی کرده ام با پول تلویزیون گذران زندگی نکرده ام که حالا بخواهم به سفارش آن بنویسم. من نیازی ندارم که بخواهم برای دل خوشی آقای علی عسکری رئیس صداوسیما که شاید فکر کند نویسنده جدیدی کشف کرده، کار کنم.
البته این را هم باید بگویم که سانسور مختص صداوسیما نیست. مردم ما هم طرفدار پر و پا قرص سانسور هستند و سانسورچی های درجه یکی هستند! تصور آزادی و حرف زدن از آزادی زیباست اما باید دید یک جامعه چقدر امکان و شرایط رسیدن به آزادی را دارد چون در جامعه ما فعلاً این شرایط نیست و فقط حرفش را می زنیم. مردم ما طرفدار سانسور هستند و دلشان می خواهد همان کلیشه های مرسوم تلویزیون را ببینند. سطح درک و آگاهی مردم را نه تنها از سریال هایی که در تلویزیون برایشان تولید می شود بلکه از نمایش خانگی هم می توان فهمید. سریال هایی که دیده می شود نشان دهنده سطح سلیقه مردم ماست و ما تا جایی که توانسته ایم این سطح سلیقه را پایین کشیده ایم. در حالیکه واقعیت جامعه چیز دیگری است؛ بچه ای است که در خانواده، احترام دایی اش را حفظ نمی کند را در تمام خانواده های اطراف خود دیده ایم. یا جوانی که آرزوهای خویش را تباه شده می بیند و پدرش کارگر است اما دیگری را می بیند که پدرش میلیاردر است، این جوان عقده ای می شود و عصبانیتش را روی در و دیوار و خانواده خالی می کند. من نمی خواهم دفاع کنم که کاراکتر بهتاش یا بهروز درست عمل کرده اند اما مگر این ها از کره دیگری آمده بودند.
* کارکرد درام اینجا چه می شود؟ به هر حال شما مستند که نمی سازید. همه ما که این آدم ها را در جامعه دیده ایم و می دانیم چنین آدم هایی هم وجود دارند...
نه نمی دانیم. اگر می دانستیم که وضعیت جامعه این نبود. تلویزیون وضعیت جامعه را آنقدر به شکل باسمه ای به ما نمایش داده که ما فقط آنرا می بینیم و فکر می نماییم هر آنچه که در قاب تلویزیون می آید در پایان باید سر به زیر شود و یا یقه اش را ببندد و نمازش را بخواند؛ این تصویر واضح و مبرهنی است که تلویزیون می خواهد به نمایش بگذارد. مثل شما الان می گویید آخرش فلان و بهمان...
* اتفاقاً اصلاً نمی گوییم آخرش یک باره متحول شوند… بحث بر سر این است که قصه این شخصیت ها منطقی را در پنج فصل داشته اند که در این فصل این منطق کاراکتری رعایت نشده و یک باره تغییرات عجیبی در رفتار و منش آنها شاهد هستیم…
شرایط اینگونه ایجاب کرده است…
* یعنی برای شرایط است که نقی معمولی یک باره تا این اندازه متظاهر و ریاکار می شود و حتی وقتی مکه می رود، اعمالش بدتر می شود!
شما الان می توانید جامعه را با ۱۰ سال پیش مقایسه کنید؟
* ۱۰ سال پیش هم همه این چالش ها بوده است.
شما خودتان آدم ۱۰ سال پیش هستید؟
* اساسا آدم ۱۰ سال پیش نیستیم ولی یک باره ازاین رو به آن رو نشده ایم. همان شخصیت خاکستری را الان هم دارم…
کاراکتر نقی معمولی از ابتدا زیاده خواه بوده است، حسود بوده، دنبال دیده شدن بوده و اینجا به بهترین شکل دیده می شود. او راننده یک نماینده مجلس است اما توهم دارد مجلس روی دست او می چرخد و این چیزی است که در جامعه ما وجود دارد.
* تا کجا مقرر است یک اثر نمایشی با جامعه پیش برود؟ یعنی هرچقدر جامعه بدتر شود این سریال هم مقرر است این بدتر شدن را نمایش دهد و مقرر است فقط گزارش کند؟
خیر گزارش نمی دهد.
* در این ۱۰ سالی که شما می گویید، «پایتخت» مهمترین برند تلویزیون بوده است فکر نمی کنید اگر برای پیشگیری از این شکاف ها اثرگذار نبوده جایی از کار ما ایراد داشته است؟
«پایتخت» وظیفه اش این نبوده و نیست…
* پس وظیفه کیست؟ اگر درباره اصلاح فرهنگ حرف می زنیم سریال سازی حتما یکی از مهمترین ابزارهای آن است.
یک سریال نمی تواند با دو سالی یک مرتبه پخش شدن، فرهنگ جامعه را تغییر دهد. فرهنگ جامعه را مسئولانش تعریف می کنند. ریاکاری در تمام سطوح این مملکت وجود دارد.
* یک سریال با این سطح از نفوذ و محبوبیت که به اندازه خودش می توانسته موثر باشد!
با کدام آمار می گویید تأثیر نداشته است؟
* گزارش شما را می خواهیم. شما می گویید این سریال صرفا مقرر است روایت کند که این بدی ها در جامعه هست! مساله این است که چرا باید این طور باشد؟ آیا جامعه خبر ندارد که بهتاش ها در آن زندگی می کنند؟ چرا اساسا خبر دارد. منتها نشان دادن صرف آن قبح شکنی و حتما برای درصدی از جامعه صدمه زاست. بگذریم که معلوم نیست آن طور که شما معتقدید کاراکتر بهتاش نماینده اکثریت جوانان امروز باشد...
ولی بخش مهمی است.
* بخش مهمی است که باید مواظب آن بود. منتها اگر دارید نماد می سازید که بگویید جامعه این است، اساسا خانواده نقی در فصل ششم سریال مشت نمونه خروار جامعه امروز ایران نیستند. ما زمانی می گوییم این خانواده مشت نمونه خروار است که در فصل یک سریال وقتی با تمام سادگی شان وارد پایتخت بزرگ کشور می شوند، متوجه تغییراتشان می شویم و رفتارشان را درک می نماییم. در این فصل اما اینگونه نیست و جای تقدیر دارد که حتی خود سیروس مقدم اعتراف می کند که مثلاً در این فصل جای باباپنجعلی خالی بود، یعنی خودش هم متوجه شده این دفعه این سریال چیزی کم دارد. این خانواده دیگر آن خانواده ای نیست که بتوان اصالتش را دوست داشت. در این خانواده سارا و نیکایی خلق می شوند که عجیب الخلقه ترین کاراکترهای سریالی ایران در چند سال گذشته بوده اند و اساساً هیچ منطقی بر رفتار و تربیت شان حاکم نیست! کدام دختر نوجوان امروز در جامعه ایرانی می تواند به نصاب ماهواره زنگ بزند که بدون اطلاع پدر به خانه بیاید، آن هم در خانواده ای که برای نقی معمولی تعریف شده است! و بعد پدر متوجه شود و همه چیز به شوخی تمام شود!؟ این تصویر جامعه امروز نیست…
نگاه شما تا حدی نگاه تلویزیونی است، یعنی انتظار دارید همه چیز ایده آل باشد.
کاراکتر نقی معمولی از ابتدا زیاده خواه بوده است، حسود بوده، دنبال دیده شده بوده و اینجا به بهترین شکل دیده می شود. او راننده یک نماینده مجلس است اما توهم دارد مجلس روی دست او می چرخد و این چیزی است که در جامعه ما وجود دارد * خیر شما می گویید جامعه ایران را نشان می دهم و من با همین استدلال شما می گویم این، تصویر جامعه ایران نیست.
من نمی گویم جامعه ایران است می گویم درام اجتماعی باید فرزند زمانه خود باشد. شما دارید درباره یک سکانس حرف می زنید. این سریال چند صد سکانس بوده است. امکان دارد یک سکانس خوب نبوده باشد اما باقی چی؟ من منکر نقد نیستم از آن استقبال هم می کنم.
* پس نباید هر نقدی مطرح می شود بگویید این «نگاه تلویزیونی» است یا «برآمده از سانسور ذاتی ایرانیان» است… اینها مثل همان نگاهی است که برخی برچسب «ستون پنجم دشمن» به شما زدند. وقتی به هر نقدی برچسب می زنی که «نگاه تلویزیونی» و یا «سانسورزده» دقیقاً دارید همان رفتار را که معترضش هستید، تکرار می کنید. همان چیزی را که منتقدش هستید، ضد منتقد خود استفاده می کنید!
نه من از یک نگاه حرف می زنم. نمی گویم بد یا خوب است. ببینید یک برنامه نقد درباره «پایتخت ۶» در تلویزیون برگزار شد، اما چرا نویسنده در آنجا نبود؟ چون بحث ستون پنجم مطرح شده بود و حراست صداوسیما گفته بود نویسنده نباید باشد! حتی پخش پشت صحنه سریال چند روز به تاخیر افتاد و به جای دو قسمت، در یک قسمت پخش گردید تنها به این علت که حتی در یک پلان آن نویسنده دیده نشود! انتقاد من به این رفتار است. در جلسه نقدی که در تلویزیون برگزار گردید همه انتقادات این بود که چرا سطح بی اخلاقی در سریال بالا رفته و یک نفر نگفت چرا نویسنده اینجا نیست!
* حتما آنجا هم بودید می خواستید به منتقدان بگویید نگاه تان تلویزیونی است!
بله حتما می گفتم. چون این نگاه اعتقاد دارد کاراکتر در انتها باید به جایگاهی برسد که پسندیده شود، خب این نگاه تلویزیونی است.
* یعنی هر آن چیزی که منجر به تأثیر رفتار یک کاراکتر بر سرنوشتش شود نگاه تلویزیونی است؟
خیر ولی...
* این منطق یک درام است که کاراکتر تاوان کارش را ببیند.
بله تاوان را باید ببیند...
* اگر شما واقعاً منتقد تکثیر «بهتاش» ها در جامعه هستید و به این علت سراغش رفته اید که این سطح از جسارت و بی اخلاقی را نقد کنید، باید ما به ازای این نگاه نقادانه در سریال وجود داشته باشد! اما شما فقط قبح این رفتارها را شکستید و چیزی را که می دانستید روی آنتن جار زدید...
یعنی بهتاش باید خیلی بچه خوبی می شد و نماز می خواند؟
* نه بحث چنین بایدی نیست؛ مگر شما مدعی نقد این قشر از اجتماع نیستید؟
بله هستم.
* مگر از این پدیده ناراحت نیستید؟
بله ناراحتم.
* خب این نقد کجای درام شما و داستان «پایتخت ۶» وجود دارد؟
درام نیمه کاره است… هیچ جایش نیست.
* پس بازهم رسیدیم به چهار قسمت آخر...
بله… دقیقاً...
* پس اگر منتقدی می گوید کاراکتر باید تقاص بدرفتاری هایش را پس دهد، شما با او هم نظرید. چرا می گویید که این تفکر تلویزیونی است؟! بگویید فرصت نکردم سرانجامش را نمایش دهم.
معتقد نیستم باید تقاص پس دهد. به بهتاش ها در این جامعه و در این خانواده ظلم شده است.
* به سارا و نیکا هم ظلم شده که این حجم از بی اخلاقی را به رخ می کشند؟
چه بی اخلاقی ای؟
* سارا و نیکایی که ما در پنج فصل دیدیم خیلی فرق دارند با فرزندان گستاخ و حاضر جوابی که این دفعه شاهد بودیم…
بله پنج فصل پخمه بودند و حرف نمی زدند، دقیقاً مثل هما سعادت!
* قبول که خواستید پخمه و خنثی نباشند، ولی وقتی مقرر است وارد بازی شوند چرا اینقدر غریب هستند؟
غریب نیستند. جوان تر شده اند مدام سرشان در این چیز (موبایل و فضای مجازی) است که همه ما را بیچاره کرده است.
* پس به این پدیده هم نقد دارید؟
بله.
* ولی این نگاه انتقادی در قصه نیست!
شما وقتی می خواهید یزید، دشمن سرسخت اسلام و امام حسین (ع) را نمایش دهید، باید همان خصوصیت های خودش را نمایش دهید. مخاطب است که می فهمد که او چه آدمی بوده است.
* یعنی هر مخاطبی می فهمد رفتار این ها اشتباه است؟
شما فکر می کنید مخاطب می گوید وای چه خوب بود که بهتاش ناسزا گفت؟
* اساساً قائل به اشتباه بودن برخی قبح شکنی ها در سریال نیستید؟
اتفاقاً بعضی وقت ها قبح شکنی در جامعه خیلی هم خوب است. اگر چیزهای بدی در جامعه جا افتاده باشد و یکی آنها را بشکند من خیلی خوشحال می شوم.
* اینکه می گویید تابوشکنی است که بله در مواردی خوب است اما آنچه قبیح است، اساسا باید قبح آن حفظ شود چرا باید شکسته شود؟
تعریف قبح مسئله است...
* در این بحث که لااقل به این برداشت مشترک رسیدیم که رفتارهای شبیه بهتاش و سارا و نیکا در جامعه امروز قبیح است…
بله من هم آنها را قبیح می دانم.
* پس این سطح از قبح شکنی نباید در سریال اتفاق بیفتد. سریال یک دیالوگ کلیدی دارد که بهتاش می گوید از در و دیوار این خانه دارد دروغ می ریزد. اساساً تصویر کردن خانه ای که از در و دیوارش دارد دروغ می بارد، به چه کار امروز جامعه می آید؟ خانه ای که حرمت و اصالت هایی داشت که در فصل ۶ نیست. حتی کاراکتر هما که بیشترین زلالی را داشت به جایی می رسد که به دروغ بچه هایش را به اردو می فرستد و این چرخش رفتاری واقعاً قابل درک نیست.
اتفاقاً قابل درک است...
* بحث ما این نیست چرا این ها را نشان داده اید بحث این است که چرا راه فرار نگذاشته اید و چرا راه تنفسی ندارد این فضای بسته؟ البته اگر نگویید مقرر است در همان چهار قسمت پایانی این راه تنفس را نشان دهید!
حتماً همچنین است. نمی گردد نمایشنامه «مرگ فروشنده» آرتور میلر را بخوانید و بعد ۱۰ صفحه پایانی اش را حذف کنید و بگویید چرا او به جایی نمی رسد! درحالیکه او رفت خودش را کشت.
* پس تا همین جا لااقل به منتقدان تان حق بدهید که از این ابتر بودن ها ناراحت باشند؛ بعد بگویید اگر قسمت های پایانی را ببینید حالتان بهتر می شود.
خب این خیلی بدیهی است...
* پس چرا می گویید این نگاه تلویزیونی است؟
چون همش احساس می کنم نشسته ام جلوی آدمی که مسئول پخش تلویزیونی است و می گوید اینها خیلی بد هستند باید خوب باشند. من با این مورد مشکل دارم.
* کجا گفتیم اینها خیلی بد هستند باید خوب شوند؟
من اینگونه برداشت کردم.
نمی دانم گفتنش درست است یا نه ولی در بدنه گروه «پایتخت» مخالفت هایی با قلم من وجود دارد، چون خبر دارم یک بازیگر خاص چندین بار در این حوزه حرف زده است اما من به شدت از این همکاری لذت برده ام و به نظرم در دنیای امروز سریال سازی پدیده عجیبی است که یک گروه نویسنده، طراح و بازیگر اینقدر همراه باشند * حرف این است که بدها را نشان بدهید، منتها برای این نشان دادن درام پردازی کنید و جایی نشان بدهید که منتقد این قسمت بدی ها هستید. نقد به این بدی ها باید در چارچوب قصه نمایش داده شود و نمود داشته باشد که این در «پایتخت ۶» نیست…
بله واقعاً همچنین است.
* پس به منتقدان حق بدهید…
من به منتقدها حق می دهم، منتها می گویم برخی چیزها خیلی بدیهی است بنابراین هم ترجیح می دهم نقد واقعی کار را زمانی انجام دهم که پرونده سریال بسته شده باشد. درست است کاراکترها به سرانجام نرسیده اند. من اگر کم هوش ترین فرد هم باشم، پس از یک عمر نمایشنامه نویسی برای فضای بسته به سادگی می توانم کاراکتر را در فضای باز به سرانجام برسانم. منتها می گویم تلویزیون طبق آنچه که نمایش داده می خواهد کاراکترها رستگار شوند در حالیکه دوره این مدل سریال سازی گذشته است.
* اساسا همچنین است، در این مورد که با شما هم نظر هستیم. ما داریم با یک فیلمنامه نویس صحبت می نماییم که طبیعتاً می داند وقتی درباره یک اتفاق در گذشته کاراکتر حرف می زنیم، حتما باید نمودی در رفتار امروزش داشته باشد. مثلاً وقتی سرگذشت یا فلاش بکی را الصاق می کنید به کاراکتر بهبود که به زندان و شکنجه پدرش در دوره پهلوی اشاره دارد، آن هم با ساختاری که اصلاً در «پایتخت» وجود نداشته، بعد هم رها می شود یعنی این قصه منطق لازم را ندارد. آن هم برای کاراکتری که از ابتدا تصویر مضحکی از او عرضه شده است و بعد یک باره قصه ای درست می نماییم برایش که پدرش شکنجه شده و او هم خاطراتش را به یاد دارد! اتفاقاً این ها نشان داده است یک جاهایی «پایتخت ۶» بدجور در دام همین کلیشه هایی افتاده که امروز منتقدش هستید...
بله. حتما همچنین است. بعضی از این نقدها را می پذیرم. با این وجود بحث من بیشتر بر سر سرنوشت کاراکترهاست که هنوز تکمیل نشده است…
* سیروس مقدم در اظهارنظری گفته است برای آخر بندی «پایتخت ۶» باید قصه جدیدی نوشته شود آیا بناست چهار فصل پایانی را شخص دیگری بنویسد؟
من بی اطلاعم.
* یعنی صحبتی در این حوزه نداشته اید؟
من تقریباً هر روز با محسن تنابنده در ارتباط هستم چون در حال همکاری در حوزه های دیگر هستیم ولی درباره این مقوله هنوز صحبتی نداشته ایم. با این وجود این را می خواهم مطرح کنم که ای کاش این سوال نه از من بعنوان نویسنده و نه از محسن تنابنده بعنوان طراح و ستون اصلی «پایتخت»، نه از سیروس مقدم کارگردان و نه الهام غفوری تهیه کننده بلکه از مدیران تلویزیون پرسیده شود که مقرر است چه اتفاقی برای این سریال رخ بدهد.
* شائبه ای مطرح شده که تیم «پایتخت» کار را زمین گذاشته و قصدی برای آخر بندی این فصل ندارد، این حرف و حدیث ها را تکذیب می کنید؟
من و تنابنده درباره ادامه داستان صحبت کرده ایم. بارها قصه را در این زمان و با عنایت به شرایط موجود تغییر داده ایم و بی کار نبوده ایم.
* و هیچ کشمکش و جنجال و دلخوری بین شخص شما، سیروس مقدم و الهام غفوری هم نبوده است؟
بین ما اصلاً دلخوری نیست. بین ما رفاقت محکمی وجود دارد. نمی دانم گفتنش درست است یا نه ولی در بدنه گروه «پایتخت» مخالفت هایی با قلم من وجود دارد، چون خبر دارم یک بازیگر خاص چندین بار در این حوزه حرف زده است اما من به شدت از این همکاری لذت برده ام و به نظرم در دنیای امروز سریال سازی پدیده عجیبی است که یک گروه نویسنده، طراح و بازیگر اینقدر همراه باشند.
با این حال نیمه کاره ماندن سریال اصلاً برای من افتخار نیست، معضل بزرگی است که سبب شرمساری می شود و خاطره تلخی در ذهنم خواهد ماند چه من آنرا بنویسم و چه ننویسم امیدوارم داستان «پایتخت ۶» به پایان برسد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب