نگاهی به ضرورت تجهیز كتابخانه های مدرسه ها
به گزارش مجله سرگرمی دانشیار دانشگاه تربیت مدرس و رئیس انجمن ارتقای كتابخانه های عمومی ایران درآستانه بازگشایی مدرسه ها، از ضرورت توجه به تجهیز كتابخانه های مدرسه ها سخن گفته و تاكید كرده است كمتر مدرسه ای وجود دارد كه به تجهیز كتابخانه اهمیت قائل شده و آنرا هم بعنوان بخشی از برنامه آموزشی در نظر بگیرد.
به گزارش مجله سرگرمی به نقل از ایسنا، متن یادداشت محمد حسن زاده _ دانشیار دانشگاه تربیت مدرس و رئیس انجمن ارتقای كتابخانه های عمومی ایران _ به شرح زیر است:
«صدای زنگ مدارس به آرامی به گوش می رسد و دانش آموزان آخرین هماهنگی ها و مرتب كردن ها را برای ورود به ماه مهر، ماه مهربانی ها و دانش اندوزی انجام می دهند. والدین هم تقریباً، ماراتن هزینه ها را به پایان رسانده و بعضی از آنها هم در تقویم خود فهرست و تاریخ پرداختی های خود در طول ماه های آینده را نهایی كرده اند. در سوی دیگر، مسولان مدارس هم آخرین هماهنگی های مربوط به برنامه درسی، معلمان و امور جرایی را انجام داده و آخرین آب و جارو را به حیاط مدرسه كشیده اند تا مقدم دانش آموزان را گرامی بدارند و با بازگشایی مدارس، سال تحصیلی جدید آغاز شود.
اما در این میان كمتر مدرسه ای وجود دارد كه به تجهیز كتابخانه اهمیت قائل شده و آنرا هم بعنوان بخشی از برنامه آموزشی در نظر بگیرند. با برچیده شدن پست كتابدار در وزارت آموزش و پرورش، این امر بیشتر از پیش به محاق رفته و به فراموشی سپرده شده است. این در شرایطی است كه آموزش بدون دسترسی به منابع آموزشی غیر موظف، غیر درسی و خلاقانه امری ابتر و ناقص به حساب می آید.
* كتابخانه آموزشگاهی
كتابخانه آموزشگاهی، كتابخانه ای است كه در كنار یك مجموعه آموزشی مانند مدرسه تاسیس می شود. هدف اصلی این نوع از كتابخانه ها عرضه خدمات پشتیبانی به مدارس و مجموعه های آموزشی است. یكی از مهم ترین رسالت های این نوع از كتابخانه ها تامین منابع آموزشی است. به همین دلیل، این نوع از كتابخانه ها به مركز منابع آموزشی هم مشهور هستند. برپایه آمار سال ۲۰۱۹، در یكی از كشورهای پیشرفته، ۹۱ درصد مدارس دارای كتابخانه هستند و ۶۱ درصد این كتابخانه ها دارای كتابدار تمام وقت هستند. طبق سرفصل تدوین شده از جانب كمیته برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای رشته «كتابدار كودك و نوجوان»، كتابداران كتابخانه های آموزشگاهی علاوه بر اینكه در حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی كسب تخصص می كنند، در حوزه آموزش، برنامه درسی، كلاس داری و نظایر آن هم دانش لازم را به دست می آورند.
كتابخانه های آموزشگاهی در كنار عرضه خدماتی مانند مشاوره اطلاعات، معرفی منابع، كمك به یافتن كتاب، نشریه و منابع مناسب به دانش آموزان به والدین و معلمان هم خدمات عرضه می كنند. برای افزایش ارتباط بین كتابخانه و كلاس درس، معمولا طبق برنامه، یك روز از هفته را دانش آموزان در كتابخانه سپری می كنند و روز یا روزهایی از هفته را هم كتابدار در كلاس حضور پیدا می كند.
در نتیجه تعامل مناسب بین كتابدار و معلم، دانش آموزان مهارت های لازم در حوزه سواد اطلاعاتی، سواد رسانه ای، سواد دیجیتال و مهمتر از همه روحیه جست وجوگری و نوآوری را فرا می گیرند و آنها یاد می گیرند كه تنها راه دستیابی به دانش، كتاب درسی و كلاس درس نیست، بلكه در خارج از كلاس هم كتابخانه، خدمات متنوع و مناسبی را به آنها عرضه می كند. تداوم این روحیه و نهادینه شدن آن باعث می شود كه دانش آموز به كتابخوانی، رفتن به كتابخانه، دستیابی به اطلاعات موثر و هدفمند عادت كند. این مهارتی هست كه اغلب دانش آموختگان نظام آموزشی در این زمینه با نقص جدی روبه رو هستند.
* كتابخانه های آموزشگاهی در ایران
طبق بررسی های انجام شده در استان های مختلف، اغلب مدارس كشور یا كتابخانه ندارند، اگر كتابخانه داشته باشند، كتابدار متخصص ندارند و چنانچه هر دوی اینها وجود داشته باشد (كه بسیار نادر است) در چارچوب یك سیاست ملی به فعالیت نمی پردازند و به عبارت دیگر، در ارزیابی های مدارس، مدیر و یا هر نوع ارزیابی دیگر به صورت جدی به حساب آورده نمی شوند. با حذف پست كتابدار در آموزش و پرورش، وضع موجود به مراتب پیچیده تر هم شده است.
این در شرایطی است كه در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، كتابخانه بعنوان بخشی از نظام آموزش و پرورش در نظر گرفته است. هر چند دیدگاه تدوین كنندگان سند مذكور به كتابخانه ونقش آن می توانست و باید بسیار جدی تر و عمیق تر از میزان فعلی می بود و باید باشد، اما به هر حال در سند مذكور ۳ بار به كتابخانه اشاره شده است.
* كتابخانه و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، مصوب شورایعالی انقلاب فرهنگی اولاً بر تاسیس كتابخانه در مدارس تاكید گردیده است. دوما، به ارتباط مدارس با كتابخانه های عمومی اشاره شده است. اما مع الاسف، هر دو مقوله در گام های اجرایی نادیده انگاشته شده و مغفول باقی مانده است. با حذف پُست كتابدار در آموزش و پرورش، حتی پیكر نیمه جان كتابخانه های مدارس هم از رمق افتاده است.
الف. تاكید بر تاسیس كتابخانه در مدارس
ذیل راهكار «ایجاد و متناسب سازی فضاهای تربیتی با خصوصیات ونیازهای دانش آموزان و اقتضائات فرهنگ اسلامی - ایرانی و شرایط اقلیمی، فرهنگی و جغرافیایی (۳، ۶ و ۷)»
راهكار۳-۱۴ -اهتمام به طراحی، ساخت و تجهیز مناسب نمازخانه، كتابخانه، آزمایشگاه، فضای سبز و فضای ورزشی در تمام مدارس بعنوان محیط تعلیم و تربیت.
همانگونه كه از متن مصوبه به صورت واضح، بر می آید، تصویب كنندگان سند، ساخت و تجهیز مناسب كتابخانه را در مدارس بعنوان بخشی از متناسب سازی فضاهای تربیتی در نظر گرفته اند.
ب. تاكید بر تعامل با كتابخانه های عمومی
در فصل چهارم سند، صفحه ۲۱، ذیل عنوان مدرسه در افق چشم انداز ۱۴۰۴، تعامل مناسب اثربخش با كتابخانه های عمومی بعنوان بخشی از مختصات رفتاری و ساختاری مورد نظر برای مدرسه مطلوب در نظر گرفته شده و آمده است:
«دارای تعامل اثر بخش با مساجد و دیگر نهادها، مراكز مذهبی و كانون های محلی نظیر فرهنگ سرا، كتابخانه های عمومی و برخوردار از ارتباط مستمر و موثر با عالمان دینی، صاحب نظران و متخصصان»
همانگونه كه از متن مصوبه بر می آید، ارتباط با كتابخانه های عمومی بعنوان بخشی از خصوصیت های یك مدرسه مناسب در نظر گرفته شده است.
علاوه بر مورد فوق، ارتباط با كتابخانه های عمومی بعنوان بخشی از تنوع بخشی به محیط های یادگیری هم بعنوان یك چاره در نظر گرفته شده و در قسمت راه كارها، در ذیل راهكار ۶- تنوع بخشی به محیط های یادگیری در فرایند تعلیم و تربیت رسمی عمومی (۱، ۳ و ۸) آمده است:
«راهكار۶-۶ - ایجاد شبكه ای از محیط های یادگیری مانند پژوهش سراها، اردوگاه ها، خانه های فرهنگ، كتابخانه های عمومی، نمایشگاه ها و موزه های تخصصی علوم و فناوری، مراكز كارآفرینی، ورزش گاه ها و سایر مراكز مشابه و برقراری تعامل اثربخش مدارس با این محیط ها، با رعایت اصل غنی سازی محیط مدرسه با همكاری سایر دستگاه ها.»
مقصود قانون گذار از این مصوبه، ایجاد تنوع و بسترسازی برای همكاریهای چندجانبه در جهت غنی سازی محیط مدرسه است. كتابخانه های عمومی بعنوان بخشی از این راهكار، نشان دهنده نگاه واقع بینانه تدوین كنندگان سند است كه علل آن در ادامه اشاره شده است.
همانگونه كه اشاره شد، طبق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، مدارس از یك سو باید به تاسیس و تجهیز كتابخانه های مدارس اهتمام بورزند، از جانب دیگر، همكاری با كتابخانه های عمومی را در دستور كار جدی قرار دهند. در این میان، نگاه بلند مدت وزارت آموزش و پرورش باید، احیای كتابخانه های مدارس و الگوگیری از نمونه موفق بخصوص در میان مدارس غیر انتفاعی است كه كتابخانه های مجهزی را تدارك دیده و از نیروی انسانی متخصص برای مدیریت این كتابخانه ها استفاده می نمایند. نكته جالب این است كه كیفیت بروندادهای این مدارس به لحاظ شاخصهای مختلف نسبت به مدارس دیگر در سطح بهتری قرار دارند.
مهمترین تكته در احیای كتابخانه های مدارس، احیای پست كتابدار و به كارگیری نیروهای متخصص در كتابخانه های مدارس است. با وجود رشته دانشگاهی كتابدار كودك و نوجوان با دو گرایش در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (گرایش كتابخانه های مدارس و گرایش كتابخانه های عمومی) و همینطور وجود بستر مناسب در گروه های علم اطلاعات و دانش شناسی كشور برای تربیت نیروهای كیفی و مستعد، در صورتیكه در وزارت آموزش و پرورش اراده و عزم جدی وجود داشته باشد.
* كتابخانه های عمومی: چاره ای واقع بینانه
در كنار برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش برای احیای كتابخانه های مدارس و پست كتابدار، طبق مفاد سند تحولی بنیادین در آموزش و پرورش، ارتباط مدارس با كتابخانه های عمومی بعنوان یك چاره ملی و واقع بینانه قابل بهره برداری است. همانگونه كه در بیانیه انجمن ارتقای كتابخانه های عمومی ایران به مناسبت بازگشایی مدارس در مهرماه سال ۱۳۹۷ ذكر شد، قریب ۱۰۰۰۰ كتابخانه عمومی به شكل های مختلف (كتابخانه های عمومی زیر نظر نهاد كتابخانه های عمومی كشور، سازمان های مذهبی مانند آستان قدس رضوی و نظایر آن، كتابخانه های شهرداری در بعضی از شهرهای بزرگ، كتابخانه های مساجد و غیره) در كشور وجود دارد. برنامه ریزی رسمی برای برقراری ارتباط بین كتابخانه های عمومی و مدارس می تواند بخشی از مشكل نبود كتابخانه های مدارس را برطرف كند.
* پشتیبانی های انجمن ارتقای كتابخانه های عمومی ایران
انجمن ارتقای كتابخانه های عمومی ایران در چهار سطح می تواند به وزارت آموزش و پرورش در اجرای این بخش از سند تحول بنیادین آموزش و پرورش كمك كند:
۱. ایفای نقش تسهیل گر و رابط برای برقراری رابطه بین مدارس و كتابخانه های عمومی در سراسر كشور.
۲. كمك به تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز كتابخانه های مدارس از راه برگزاری دوره های كوتاه مدت و ایجاد شبكه ارتباطی وسیع برای به كارگیری نیروهای داوطلب از بین دانش آموختگان، والدین دانش آموزان و سایرین.
۳. كمك به ساخت و تجهیز كتابخانه های مدارس از راه شبكه ارتباطی انجمن در سطح ملی
۴. عرضه خدمات مشاوره ای در ساخت، تجهیز، اداره و ارزیابی كتابخانه های مدارس
* نكته پایانی
دانش آموزان امروز، مدیران، دست اندركاران، تصمیم گیران و به معنای واقعی كلمه نیروی انسانی سال های آتی كشور هستند. نحوه نگاه ما به تعلیم و تربیت آنها تعیین كننده نوع عملكرد آنها در وظایف محوله از سطح فردی تا ملی خواهد بود. برپایه نتایج تحقیقات مختلف در سطح ملی و بین المللی و همینطور آموزه های دینی ما آنچه در دوران خردسالی در ذهن بچه ها شكل می گیرد، تعیین كننده خطوط آتی زندگی فردی و اجتماعی اوست. كتابخانه های مدارس نقش تعیین كننده ای در شكل گیری روحیه پژوهشگری، خلاقیت و ارتقای افق دید دانش آموزان امروزی و مدیران و دست اندركاران آتی كشور دارند.
عدم توجه به نقش كتابخانه های مدارس و عدم بهره برداری از تجربیات مفید موجود در كشورهای پیشرفته امكان دارد، چرخه معیوب آموزش تك بُعدی را در نظام آموزشی كشور نهادینه كند. با عنایت به تاكید موكد سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به مقوله تاسیس و تجهیز كتابخانه در مدارس، بهره برداری از ظرفیت كتابخانه های عمومی كشور و وجود پتانسیل عظیم به لحاظ نیروی انسانی متخصص علم اطلاعات و دانش شناسی در سطح كشور در این زمینه و اعلام آمادگی همه جانبه انجمن ارتقای كتابخانه های عمومی برای ایفای نقش تسهیل گری در این زمینه به نظر می آید، مانع جدی برای اجرایی سازی این بند مغفول مانده و موثر از سند تحول وجود ندارد. امیدواریم با همكاری و همدلی همگانی، شاهد روزی باشیم كه هیچ شهر، روستا یا مناطق عشایری در كشور بدون مدرسه مناسب و هیچ مدرسه ای بدون كتابخانه مجهز با نیروی متخصص وجود نداشته باشد و این امر به راحتی امكان پذیر است.»
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب