بهشتی در نشست تخصصی ایران كجاست، ایرانی كیست
قانون گریزی خصوصیت فرهنگی ایرانیان نیست
مجله سرگرمی: رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار داشت: دورویی، تنبلی، دروغگویی، بی توجهی به حقوق دیگران و قانون گریزی خصوصیت فرهنگی ایرانیان نیست بلكه بیماری فرهنگی است.
به گزارش مجله سرگرمی به نقل از ایسنا، سید محمد بهشتی در نشست تخصصی " ایران كجاست، ایرانی كیست" (مطالعات طرح آمایش سرزمین) در محل سازمان برنامه و بودجه به وجود اختلاف فهم زیاد در مورد فرهنگ اشاره نمود و اظهار داشت: یكی از ابتدایی ترین موضوعاتی كه باید تكلیف خویش را راجع به آن مشخص نماییم، منظور از فرهنگ است.
او اضافه كرد: در خیلی از موارد فرهنگ مترادف با باورها، آیین ها و سنت ها و حتی زبان تلقی می شود، این در شرایطی است كه اینها فرهنگ نبوده بلكه مظاهر فرهنگی هستند.
بهشتی مظاهر فرهنگی را آیینه هایی دانست كه فرهنگ در آنها متظاهر می گردد و اضافه كرد: وقتی به صفت آیینه گی نگاه نماییم زبان، نوروز و میدان نقش جهان چون یك فرهنگ را در خود منعكس می كنند، با هم تجانس دارند.
وی در ادامه از وجود نگاه عمومی تر تحت عنوان " نگاه راننده تاكسی" اطلاع داد و اظهار داشت: راننده های تاكسی هم چیزهایی را بعنوان مشخصات ایرانی بودن بر می شمرند كه من از آنها بعنوان بیماری های فرهنگی یاد می كنم.
او دورویی، تنبلی، دروغگویی، بی توجهی به حقوق دیگران و قانون گریزی را همچون بیماری های فرهنگی نام برد و با اذعان به وجود این خصوصیات در جامعه اظهار داشت: حدودا از حوالی مشروطه تا به امروز، افراد و نظریه پردازهای زیادی راجع به خلق و خوی ایرانیان نظریه پردازی كرده و همین موارد را بعنوان خصوصیت های فرهنگی ایرانی برشمرده اند كه به اعتقاد من "نگاه راننده تاكسی" است.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری همچون این نظریه پردازان به جمال زاده، فراست خواه، زیباكلام و تاجر اشاره نمود.
وی در ادامه این پرسش را مطرح كرد كه اگر به راستی مشخصه های فرهنگ ایرانی موارد یاد شده است پس این همه آثار درخشان فرهنگی را حاصل كار چه كسی می دانیم؟ و تصریح كرد: چطور ممكن است؛ ادبیات، معماری، شهرنشینی و مدنیت ما محصول فردی تنگ نظر دروغگوی حقه باز و... باشد؟
بهشتی با اشاره به نسبت دادن این محصولات فاخر به افراد اظهار داشت: به صورت مثال گفته می گردد دیوان حافظ متعلق به حافظ و مثنوی معنوی متعلق به مولاناست و نه فرهنگ ایرانی، اما گویا فراموش می كنند كه جمع همه اینها ایرانیان را تشكیل می دهد.
او در توضیح فرهنگ با عنایت به معیارهای موجود در نظام برنامه ریزی اظهار داشت: فرهنگ دارای یك كیفیت بخشی است، در واقع همان چیزی كه مبحث وزارت ارشاد است، همینطور یك كیفیت میان بخشی از هم فرهنگ وجود دارد كه شامل چیزهایی است كه در حوزه های مبانی اجتماعی مورد توجه قرار گرفته و احوال فرهنگی جامعه و بیماری های فرهنگی در آن مورد بحث قرار می گیرد.
به گفته وی، فرهنگ دارای یك حوزه ی فرابخشی است و انچه بعنوان میراث فرهنگی می شناسیم در این حوزه قرار دارد.
فرهنگ از جنس دانایی است
به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، بهشتی فرهنگ را دانایی حاصل از تعامل تاریخی انسان با محیط به قصد حفظ بقا در شرایط بحران و سعادتمندی در شرایط عادی تعریف كرد و فرهنگ را از جنس دانایی دانست.
او علت تفاوت فرهنگ ها با یكدیگر را در تفاوت محیط ها با هم اعلام نمود و اظهار داشت: اگر محیط ها یكسان باشند فرهنگ ها هم با هم فرقی نخواهند داشت.
وی با تاكید بر این كه هیچ محیطی در جهان وجود ندارد كه همه چیز در آن برای زندگی بشر آماده و فراهم باشد، اظهار داشت: حتی در محیط های غنی به لحاظ منابع زیستی هم باز انسان باید كاری را انجام دهد.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به وجود موانع و منابع زیستی در محیط های مختلف اظهار داشت: از آنجائیكه هر محیطی خصوصیت ها و شرایط خاص خویش را دارد انسان در هر محیطی با معمای خاصی مواجه می گردد و تا زمانی كه این معما را حل نكند امكان زیست نخواهد داشت و با عنایت به این تفاوت ها طبیعی است كه دانایی به دست آمده هم متفاوت خواهد بود و به تبع آن ما شاهد فرهنگ های مختلفی هستیم.
ایران كهن ترین سرزمین، اهلی شدن گیاه
بهشتی در ادامه سخنانش اظهار داشت: فرهنگ ما فرهنگ از بالقوه بالفعل در آوردن است اما فرهنگ سایر نقاط فرهنگ به چنگ اوردن است و اگر ما به این مورد توجه داشته باشیم می فهمیم كه چرا كهن ترین سرزمینی كه گیاه را اهلی می كند ایران است.
او در توضیح اهلی شدن گیاه اظهار داشت: در واقع گوهری پنهان در گیاه وحشی از بالقوه بالفعل در می آید.
بهشتی با اشاره به وجود قدیمی ترین گندم های اهلی شده، در منطقه غرب ایران اظهار داشت: اولین برنج اهلی شده متعلق به مكران ایران و اولین جایی كه فلز كشف شده در این سرزمین است و همه این موارد موكول به از بالقوه بالفعل در امدن است.
وی با بیان این نكته كه همه حیوانات اهلی در این منطقه اهلی شده اند اظهار داشت: در اهلی شدن، كیفیتی موجود در پس حجاب، بیرون كشیده می گردد.
او در توضیح این پرسش كه چگونه ایرانی ها، ایرانی می شوند، اظهار داشت: در اثر تماسی كه هر جامعه ای با مظاهر فرهنگی خود دارد از آن فرهنگ برخوردار می گردد. یكی از مهمترین مظاهر فرهنگی ما زبان است. بخش قابل توجهی از فرهنگ در اثر تماس با زبان فارسی به ما منتقل می گردد.
به قول بهشتی، آیین ها، سنت ها، باورها، هنرها، معماری، شهرها، معماری و غیره همچون مظاهر فرهنگی هستند كه ما در تماس با انها از فرهنگ برخوردار می شویم.
بینش و منش تحت فرمان فرهنگ هستند
بهشتی در ادامه اظهار داشت: از آنجائیكه بخش اعظم فرهنگ در ناخودآگاه است، ما صاحبخانه فرهنگ نیستیم بلكه فرهنگ صاحبخانه وجود ماست و نسبت به بینش و منش ما فرمان می راند.
او با اشاره به پدیده مهاجرت از ایران در دهه های اخیر اظهار داشت: برخلاف تصور بسیاری این مهاجرت، پدیده جدیدی نیست و حدودا از ورود اسلام به ایران تا كنون شاهد امواج مهاجرت هستیم.
وی با بیان این نكته كه مهاجرت در بعضی دوره ها شدیدتر و برخی دوره ها ضعیف تر بوده است به چهار دوره مهاجرت بزرگ از قرون اولیه اسلامی تا امروز در ایران اشاره نمود.
او با اشاره به تغییرات چشم گیر شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره از قرون اولیه اسلامی تا به امروز اظهار داشت: رفتار مشابه ایرانیان در این چهار موج مهاجرت می تواند حاكی از یك خصوصیت مشترك حدودا ثابت باشد.
بررسی پدیده مهاجرت ایرانیان در طول تاریخ
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار داشت: در قرون اولیه اسلامی وقتی اعراب به ایران آمدند، به ایرانیان برای پذیرش سیادت اعراب فشار آورده و می خواستند آنها به زبان عربی حرف زده و از سنت های عربی پیروی كنند، همانگونه كه در كشورهای غرب ایران مثل مصر و مراكش صورت گرفت.
او با اشاره به این كه ایرانیان به خواسته اعراب تن نداند و به دنبال آن اعراب ایرانیان را "عجم" به مفهوم "گنگ" یا "زبان نفهم" و "موالی" یعنی "برده آزاد شده" خطاب قرار می دادند، اظهار داشت: در نظام ایران پیش از اسلام مدارجی از رعایا، دهقانان، لشكریان، موبدان و دربایان وجود داشت و تحمل این تحقیرها برای ایرانیان بخصوص افرادی كه در قسمت بالای این حرم قرار داشتند خیلی سخت بود و چون دستشان به دهانشان می رسید، آغاز به مهاجرت كردند.
بهشتی اضافه كرد: در آن دوره مهمترین جای جهان چین بود و اشراف ایرانی همه به چین پناه بردند و در غرب چین به مدت ۱۶۰ سال، حكومت ساسانی در تبعید تشكیل شد.
وی از سرگذشت عجیب ایرانی های مهاجر به چین اطلاع داد و اظهار داشت: گروهی از ایرانیان زرتشتی و گروهی بودایی بودند و كره ای ها و ژاپنی ها توسط همین افراد مهاجر بودایی شدند.
او با اشاره به منظومه "كوش نامه" درباره سرگذشت جامعه مهاجر ایرانی در چین اظهار داشت: نسل نخست این مهاجرها با اوقاتی تلخ از سرزمین مادری به بیگانه پناه برده و در آرزوی برگشت است اما از نسل دوم، كم كم در سرزمین جدید ریشه دوانده و از نسل سوم موقعیت های ممتازی در رشته های مختلف به دست می آورند.
وی با بیان این نكته كه ایرانیان تا دوره سلجوقی برای مسلمان شدن تحت فشار قرار نگرفتند، اظهار داشت: از آنجائیكه ایرانیان اهل كتاب بودند، به جای اسلام آوردن جزیه می دادند تا این كه در دوره بنی امیه و حتی بنی عباس تعداد زیادی از ایرانیان به علت كمتر بودن زكات نسبت به جزیه می خواستند اسلام بیاورند اما حكومت مركزی به خاطر درآمد خزانه اش اجازه نمی داد این ایرانیان مسلمان شوند.
بهشتی اظهار داشت: در دوره سلجوقی ایرانیان برای مسلمان شدن تحت فشار قرار می گیرند و همین امر شرایط را برای زرتشتیان ایران خیلی سخت كرده و موج مهاجرتی جدیدی به سمت هندوستان شكل می گیرد چرا در آن دوران مهمترین جای جهان هندوستان است.
او دوره سوم و چهارم مهاجرت ایرانیان را در زمان صفویه و سپس در جمهوری اسلامی اعلام نمود و اظهار داشت: مترادف "موالی" و "عجم" در عصر حاضر "طاغوتی" و "ضد انقلاب" است كه به بخشی از جامعه كه به حاشیه رانده می شوند اطلاق می گردد و چون معمولا دستشان به دهانشان می رسد از كشور می روند.
وی با بیان این نكته كه در دوره حاضر مهمترین جای جهان اروپای غربی و آمریكای شمالی است، اظهار داشت: ایرانیان در طول تاریخ همواره به بهترین نقاط جهان مهاجرت كرده اند و همواره نسل اول مهاجران منتظر بازگشت بوده اند اما نسل دوم كم كم در جامعه ریشه دوانده و از نسل سوم وارد حرم های منزلتی جامعه میزبان شده اند.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اضافه كرد: اگر ایرانیان مجبور به كار در پایین هرم های منزلتی شوند اغلب خویش را ایرانی معرفی نمی كنند.
او اظهار داشت: ایرانیان در هر چهار تای این مهاجرت ها هیچگاه اجتماع (community) اختصاصی تشكیل نداده اند بنابراین محله ای به نام محله ایرانیان وجود ندارد در حالیكه شاهد محله چینی ها، محله مكزیكی، محله هندی ها و... در كشور میزبان هستیم.
او در توضیح علت این امر اظهار داشت: ایرانیان می خواهند در كشور میزبان سمت های مهمی مانند وزارت و ریاست جمهوری را به دست آورند حال آنكه با تشكیل اجتماع اختصاصی در واقع شهروند درجه دوم بودن را پذیرفته اند.
نگاهی به انقطاع فرهنگی
بهشتی با تاكید بر تداوم فرهنگ در طول زمان، به حمله ها، جنگ ها و اتفاقاتی كه در داخل ایران افتاد اشاره نمود و اظهار داشت: فرهنگ همواره فروغ ثابتی ندارد، گاهی حالش خیلی خوب، خوب، بد، خیلی بد و گاهی هم آنقدر بد است كه سبب مرگش می گردد و انقطاع فرهنگی رخ می دهد.
او با اشاره به سخن خیلی از نظریه پردازان معاصر از انقطاع فرهنگی در ایران اظهار داشت: این افراد برای ختم بحث پذیرفته اند كه فرهنگ ایرانی منقطع شده است.
او اضافه كرد: آنها معتقدند همه آنچه بعنوان ارزش های فرهنگی می شناسیم، سپری شده و دیگر هیچگاه حافظ، سعدی، اصفهان دوره صفوی و... نخواهیم داشت.
وی با تاكید بر این كه فرهنگ در یك وضعیت به سر نبرده و فراز و نشیب های بسیاری دارد، آن را به درخت تشبیه كرد و اظهار داشت: یك درخت در دوره ای سبز و خرم و پر میوه است، در دوره ای دیگر آفت زده و كم میوه اما زنده و در دوره دیگری بدون بار اما پرسایه است و ممكن است در زمانی هم چیزی جز ریشه از آن باقی نماند با این حال امید زدن جوانه و پاجوش وجود دارد و گاهی هم هیچ امیدی به ادامه بقای درخت نیست.
او از فرهنگ آزتك و مایا در آمریكای مركزی بعنوان یكی از فرهنگ های از بین رفته تاریخ اشاره نمود و اظهار داشت: هرچند هنوز نوادگان نسل آزتك ها و مایاها در این منطقه زندگی می كنند اما دیگر چیزی از فرهنگ مایا و آزتك در آنجا وجود ندارد.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ملموس ترین و محسوس ترین چیزی كه برای شناخت یك فرهنگ می توان مشاهده كرد را چیزهایی دانست كه به احوال فرهنگی مربوط می گردد و تحت عنوان بیماری های فرهنگی است.
به گفته وی، در خیلی از موارد فرهنگ در صندوقخانه و بیماری های یك جامعه ویترین قرار دارد.
او در ادامه ترافیك تهران را مثال زد و اظهار داشت: در ترافیك تهران همه بیماریهای فرهنگی ما كاملا آشكار دیده می گردد اما چطور ما سالم به خانه می رسیم در حالیكه ترافیك و رانندگی در جاده بعنوان دو عامل پرخطر در ایران برای گردشگران خارجی محسوب می شود؟
بهشتی در پاسخ به این پرسش اظهار داشت: فرهنگ همان عاملی است كه سبب می گردد ما در این شرایط شب سالم به خانه برسیم.
وی قضاوت درباره فرهنگ فقط با عنایت به بیماری های آن را خطا دانست و اظهار داشت: بیماری های فرهنگی فریبكارانه ترین حجاب پیش روی فرهنگ هستند. همانطور كه بیماری های فرهنگی بی نسبت با فرهنگ نیستند همه مظاهر فرهنگی هم با فرهنگ بی نسبت نیستند، در واقع هر فرهنگی مستعد مبتلا شدن به برخی بیماری ها است و به برخی بیماری ها اصلا مبتلا نمی گردد.
وی به "رندی" بعنوان یك خصوصیت فرهنگی اشاره نمود و اظهار داشت: وقتی بیمار می شویم این "رندی" می تواند به "حقه بازی" تبدیل گردد اما فرهنگی كه "رند " نیست به این كیفیت از "حقه بازی " مبتلا نمی گردد بلكه به چیزی كه اقتضا فرهنگی خودش است مبتلا می گردد.
او اظهار داشت: بیماری های فرهنگ های مختلف شبیه تر هستند به خود فرهنگ ها با همدیگر چون كه فرهنگ ها به علت تفاوت محیط ها با هم تفاوت زیادی دارند و به نظر می رسد تعداد بیماریها محدودتر از خصوصیت های فرهنگی است و بنابراین وقتی جامعه ژاپن دچار بیماری می گردد از جهات زیادی شبیه زمانی است كه ایران بیمار می گردد.
بحران مدنیت در ژاپن
بهشتی با اشاره به كتاب "ژاپن از درون" اظهار داشت: این كتاب در سال ۱۹۷۶ توسط یك دیپلمات ژاپنی نوشته شده است و من در سال ۱۳۷۶ این كتاب را خواندم و وقتی به صفحه ۲۰ رسیدم به علت شباهت فراموش كردم كتاب درباره ژاپن و توكیو است و به نظر می رسد كتاب درباره تهران و ایران است!
او در توضیح این شباهت به تجربه تاریخی ژاپن در دوره معاصر اشاره نمود و اظهار داشت: ژاپن پس از جنگ جهانی شاهد موج مهاجرت وسیعی از روستاها به شهرها بود و در نتیجه آن جامعه شهری ژاپن متلاشی شده و جامعه تبدیل به جمعیت می گردد و این فروپاشی اجتماعی خیلی از عوارض خاص خویش را به دنبال دارد كه من از آن تحت عنوان "بحران مدنیت" یاد می كنم.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار داشت: در سال ۱۳۴۲با كمی اختلاف فاز در ایران هم مانند ژاپن شاهد موج وسیع مهاجرت از روستاها به شهرها هستیم و با همان اختلاف فاز بیماری های مشابهی در ایران هم مشاهده می نماییم.
او با اشاره به وجود این تصور كه مبتلا شدن به بیماری سبب تعطیلی فرهنگ می شود، به توضیح نسبت فرهنگ و بیماری ها پرداخت و اظهار داشت: وقتی حال جامعه خوب است فرهنگ ویترین خویش را تشكیل می دهد هرچند استعداد بیماری های فرهنگی در ته وجودش هستند، چنانچه وقتی حالش خوب نیست بیماری ها به ویترین می آیند و خصوصیت های فرهنگی در صندوقخانه به ایفای نقش می پردازند.
بهشتی بزنگاه های تاریخی را زمان بروز خصوصیت های فرهنگی در این شرایط دانست و اظهار داشت: از آنجائیكه فرهنگ حتی در شرایط بیماری باز هم در صندوقخانه فعال است، می بینیم كه جامعه ایرانی در بعضی بزنگاه های تاریخی رفتارهایی انجام می دهد كه خود و فرزانگان را متعجب می كند.
او یكی از مهمترین شاهدهای این امر را اتفاق های دفاع مقدس دانست و اظهار داشت: از یكی از فرماندهان سپاه روسیه در جنگ های ایران و روس نقل شده كه تا زمانی كه ایرانیان مثل خودشان با ما می جنگیدند ما نمی توانستیم بر آنها پیروز شویم و برایمان غیرقابل پیش بینی بودند، اما از زمانی كه عباس میرزا تصمیم گرفت مثل ما با ما بجنگد ما دست او را خواندیم.
به گفته بهشتی، ما در دفاع مقدس عین خودمان از ایران دفاع كردیم چون كه خوشبختانه سازو كار مدیریتی در كشور به قدری قوی نبود كه به جامعه اجازه نفس كشیدن ندهد و ناگزیر به جامعه اتكا كرد و بنابراین همان اتفاقی افتاد كه در طول تاریخ شاهد آن بودیم.
وی در ادامه اضافه كرد: در طول تاریخ هر وقت ایران تهدید شده است، آذربایجان جز اولین جاهایی بوده كه واكنش نشان داده است و همواره اهل مازندران بی درنگ در خط اول دفاع از سرزمین بودند.
او تنوع فرهنگی در ایران را تنوع مزیت های فرهنگی دانست و اظهار داشت: هر كدام از كیفیت های فرهنگی دارای خصوصیات خاص خودشان هستند و با همان مزیت ها و خصوصیت های خاص خود وارد صحنه جنگ تحمیلی شدند و طولانی ترین جنگ قرن بیستم را با ارزان ترین شكل پیش بردند.
وی به نقل از یكی از دیپلمات های قدیمی ایران اظهار داشت: بلافاصله پس از شروع جنگ تحمیلی اطراف سفارت ایران در كشوری در افریقا شلوغ شد چون كه جامعه بلوچ های ساكن آن كشور می خواستند برای دفاع از ایران به جنگ بروند و این در حالی بود كه این بلوچ ها از سه نسل قبل به این كشور آمده بودند.
او با اشاره به كتب تاریخی اظهار داشت: در این متون آمده است از صفحات جنوب شرقی تعرض هایی به ایران می گردد اما چون در آنجا بلوچ وجود دارد احتیاجی به فرستادن قشون نیست.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب