آنچه سایه را متهم کرد
به گزارش مجله سرگرمی، یک فعال فرهنگی ضمن اشاره به چیزهایی که دستاویز مخالفان مجازی هوشنگ ابتهاج شده است، بر این باور است که تخریب او به هر قیمت و ترتیبی امری اخلاقی نیست و در رابطه با نتایج گفتاری و نوشتاری مرگ «سایه» می گوید: واکنش ها بر مبنای دانش و مطالعه نیست و احساسات و امیال درونی افراد، آنان را به برچسب زدن، متهم کردن یا طرفداری و گاه پرستش از افراد وا می دارد.
وی همینطور با این عقیده در فضای مجازی مانند نشریات زرد، عده کوچکی برای جماعت بزرگی نسخه می پیچند، به آنچه در فضای مجازی مُد شده است هم پرداخته، نقدش کرده است.
حسین زندی، در یادداشتی که با عنوان «مرگ سایه و نگاه سیاه و سفید جامعه؛ آوار سرخوردگی ها بر سر بزرگان» در اختیار ایسنا قرار داده، آورده است:
امیر هوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه) بعد از سال ها اقامت در آلمان در آستانه نودوپنج سالگی دار فانی را وداع گفت و در نهایت پنجم شهریورماه در زادگاه خود، رشت، آرمید. اما بعد از مرگ این شاعر واکنش هایی از جانب طرفداران و مخالفان وی در فضای مجازی منتشر گردید که نشان می داد، جامعه‌ی ایران به یک عصبانیت افراطی گرفتار است. جامعه شناسان این وضعیت را نشانه‌ی دوقطبی شدن جامعه می دانند. پرخاشگری جامعه به حد اعلای خود رسیده؛ تا جایی که این دو قطبی شدنِ جامعه را در خاکسپاری یک شاعر هم میتوان دید.
این اولین بار نیست که بعد از مرگ یک هنرمند یا رخداد اجتماعی و یا اظهار نظر یک روشنفکر و هنرمند، با واکنش های خشن گفتاری و نوشتاری از جانب افراد مواجه می شویم. بعد از مرگ محمدرضا شجریان هم این ماجرا را شاهد بودیم. اما این که شرایط فعلی محصول چیست، مبحث مهمی است که به واکاوی و پژوهش از جانب پژوهشگران نیاز دارد. اما آنچه از نتایج گفتاری و نوشتاری مرگ «سایه» دریافتم این بود که واکنش ها بر مبنای دانش و مطالعه نیست و احساسات و امیال درونی افراد، آنان را به برچسب زدن، متهم کردن و یا طرفداری و گاه پرستش از افراد وا می دارد.
به طور مثال، یکی از دستاویزهای مخالفان مجازی هوشنگ ابتهاج، قطعه شعری است که در دوازدهم بهمن ۱۳۵۷ بازنشر شده است: «در بگشایید/ شمع بیارید/ عود بسوزید/ پرده به یک سو زنید از رخ مهتاب/ شاید این/ از غبار راه رسیده/ آن سفری همنشین گم شده باشد» آنان می گویند سایه این شعر را برای ورود امام خمینی سروده است. فارغ از این که هر انسانی در انتخاب مسیر سیاسی محق است اما مبحث اصلی اینست که این شعر در تاریخ ۴ اردیبهشت ۱۳۳۱ سروده شده است و به وقایع انقلاب مستقیما ارتباطی ندارد. گویی همه‌ی شاعرانی که انقلابیون در وقایع سیاسی و اجتماعی از شعرهای آنان بهره برده اند، در محکمه این معترضان حاضر در فضای مجازی باید محاکمه شوند. به صورت مثال حافظ را به علت سرودن بیت هایی مانند «دیو چو بیرون رود، فرشته درآید» که اتفاقا در مناسبت های مختلف در یک صد سال گذشته، همچون انتخابات مختلف استفاده شده، محاکمه نماییم. البته برخی خبرگزاری های دولتی هم این شعر «سایه» را به وقایع انقلاب منتسب کرده اند که به نظر عامدانه بوده و به این مسائل دامن زده اند. بخشی از دولتی ها هم با انتشار چنین مطالبی به دنبال از آن خود کردن این شاعر هستند.
البته نباید نادیده گرفت که ابتهاج و خیلی از روشنفکران در ابتدای انقلاب طرفدار انقلاب اسلامی بودند و به مرور از قطار انقلاب پیاده شدند. نامه هایی که برای پشتیبانی از حمله به سفارت آمریکا و به مناسبت روز قدس منتشر نموده اند، شاهد این ادعاست. در نامه‌ی اول افرادی چون «سایه»، به آذین، فریدون تنکابنی، امیرحسین آریان پور، بهاءالدین خرمشاهی، احسان طبری، جلال سرفراز، نازی عظیما، محمد قاضی، رحیم نامور، جمال میرصادقی، محمدرضا اصلانی، اسماعیل نوری علا، محمدرضا فشاهی و کیومرث منشی زاده و در نامه‌ی دوم هم نام هایی چون احمد شاملو، رضا براهنی، غلامحسین ساعدی، سیمین دانشور، اسماعیل خویی، نجف دریابندی، داریوش آشوری، داریوش شایگان، احمد کریمی حکاک، محمد مختاری، داریوش مهرجویی، محسن یلفانی، امیرحسین و سیروس آریان پور به چشم می خورد. ازاین رو در نگاه علمی نمی توانیم به یکی نگاه مثبت و دیگری نگاه منفی داشته باشیم. به نظر می آید یکی از ریشه های حمله به روشنفکران و چنین نگاه خشنی را باید در روشنفکری دهه‌ی سی تا دهه‌ی شصت خورشیدی دانست. افرادی مانند آل احمد و شاملو و براهنی و به آذین تا «سایه» با رفتار و اظهار نظرهای متناقض به این مورد دامن زده اند. چه کسی این تناقض ها را نداشت؟ کمتر کسی مانند مصطفی رحیمی تکلیلفش را با خود روشن کرده بود.
با این حال باید پرسید آیا باور سیاسی ابتهاج شعرش را تسخیر کرده بود؟ بدون شک، شعر و تصنیف و ترانه‌ی او متاثر از این نگاه بوده و طبیعی است که گاهی نمود عقیده‌ی هنرمند در اثرش دیده شود اما نمی توانیم به صورت قطعی حکم صادر نماییم و بگوییم او شاعری سیاسی بوده است. عاشقانه های وی از لطیف ترین آثار به جا مانده از نظم پارسی است و بدون شک او یکی از سه غزل سرای مهم دوران معاصر است. ترانه ها و تصنیف های وی از ماندگارترین آثار موسیقایی ایرانند و تصحیح او از حافظ کار بسیار ارزشمندی است.
در همین زمینه بخوانید:
تحلیل یک جامعه شناس از هیاهوی پس از درگذشت «سایه»
اما اظهارات بیان شده در فضای مجازی در این چند روزه، نشریات زرد را تداعی می کند که قبل از همه گیر شدن فضای مجازی، راهبری بخشی از افکار عمومی را در دست داشتند. در روزگاری که اکثریت جامعه مسئولیت بازنشر نوشته ها و تولیدات اقلیتی کوچک را در فضای مجازی دارد، هر محتوایی را از راه این اقلیت میتوان به خورد آنان داد.
همان طور که پیشتر گفته شد، مشکل اینست که ما مردمی شفاهی هستیم و کمتر به منابع مکتوب رجوع می نماییم.
درباره‌ی ابتهاج هم گفت وگوهای او و حتی کتاب مهم خاطرات شفاهی اش درباره‌ی خود و دیگران موجود است. اما کسانی که اظهار نظر می کنند، بدون رفتن به این آثار، یک روز طرفدار او هستند و یک روز ضد او. یعنی بی ثباتی آنان دست مایه‌ی تصمیمات و مسیردهی رسانه ها قرار می گیرد. این فحاشان پیش از این بارها او را کشته بودند. آخرین بار خود وی در ماجرای جنگ اوکراین دراین باره گفت، دیگر خسته شده از این همه جعل و دروغی که به او نسبت می دهند؛ شعر جعلی، تصنیف و ترانه‌ی جعلی، خاطره‌ی جعلی، پرِ سیمرغ جعلی.
بسیاری او را سانسورچی پیش و بعد از انقلاب بر می شمارند. اظهارات افرادی که حتی از برنامه گلها سررشته ای ندارند و به موسیقی سنتی ایران علاقه ای ندارند، درباره‌ی عملکرد ابتهاج و رادیو بسیار سطحی است. اگر به آمار تولید آثار دوستان نزدیک ابتهاج ازجمله لطفی، علیزاده، مشکاتیان در برنامه گلها دقت کنیم، متوجه می شویم در دوران او این افراد کمترین آثار را تولید کردند و بیشتر آثار موسیقی سنتی آن روزگار در برنامه گلها از بزرگانی چون جلیل شهناز، فرامرز پایور، منصور صارمی و دیگران بوده است. سانسورچی بودن هوشنگ ابتهاج را در دوران بعد از انقلاب هیچگاه نفهمیدم. آیا همزمان با این که زندانی بود، سانسورچی هم بود و چه کسی را سانسور کرده و چه کسانی را بعد از انقلاب کنار گذاشته است؟ باید پرسید «سایه» در مدیریت فرهنگی چه سمت و پیشه ای داشت؟ او بعد از انقلاب با همکاری لطفی و علیزاده گروه چاووش را بنیان گذاشت که یک شرکت خصوصی بود و نمی توانست نقشی در کنار زدن دیگران داشته باشد. اوایل دهه‌ی شصت هم به زندان رفت و بعد از آن مهاجرت کرد. به صورت کلی، ظاهراً بدون سند و مدرک صحبت کردن و نوشتن در میان ما رفتار عجیبی ست که امروزه گاهی بعنوان یک ارزش تلقی می شود.
بدون شک ابتهاج هم مانند هر انسان و هر هنرمندی قابل نقد است و عملکرد وی در مقابل خانواده، دوستان، کار و جامعه قابل نقد است. اما تخریب او به هر قیمت و ترتیبی امری اخلاقی نیست. عده ای ذره بین به دست، دنبال نقاط ضعف افراد هستند. البته گره کور اینجاست که ما تفاوت بین نقد و فحاشی و حمله را هنوز درک نکرده ایم. و یک پرسش اساسی وجود دارد که چرا وقتی هنرمندی یا اندیشمند و روشنفکری زنده است، او را نقد نمی نماییم یا کمتر به او می پردازیم؟ چرا اصلا نقدی وجود ندارد و بعد از مرگ نویسنده و روشنفکر به فحاشی و یقه گیری و تسویه حساب روی می آوریم؟
جالب است کسانی به اندیشه و باورداشت هنرمندان و دیگران حمله می کنند که در گفتار دم از دموکراسی و تعامل می زنند. اما گویی در عمل دموکراسی را از طرف دیگران برای خود می خواهند نه از طرف خود برای دیگران. انتقاد زنده یاد دکتر غلامحسین صدیقی امروز بیشتر از هر زمانی نمود عینی دارد. او معتقد بود هر ایرانی یک دیکتاتور در وجود خود دارد. امروز نگاه به بزرگان، شعرا و هنرمندان و هر پدیده و عنصری در جامعه از همین ذهن دیکتاتور ما سرچشمه می گیرد و اکثریت ما با این نگاه به یکدیگر می نگریم؛ وگرنه ذره بین به دست گرفتن و کنکاش کردن در زندگی خصوصی و باورهای دیگران به چه معناست؟
روزگاری توده ای و چپ گرا بودن مُد روز بود و ظاهراً امروز در این فضای مجازی برای بسیاری سلطنت طلب بودن مُد روز شده است! کاش آوار سرخوردگی های مان را بر سر بزرگان نریزیم.
منبع: مجله سرگرمی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب