جایگاه سینمای تجربه گرا در فیلم كوتاه-۲؛
پایان انقلاب فرم در فیلم تجربی انجمن سینمای جوان درحال کوچک شدن است؟
مجله سرگرمی: فیلمسازان تجربی از مرز بین فیلم داستانی و تجربه گرا در فیلم کوتاه، ضرورت برگشت روحیه صمیمی به جشنواره فیلم کوتاه تهران و ایده های خلاقانه برای اکران فیلم های تجربی گفتند.
خبرگزاری مهر -گروه هنر-آزاده فضلی؛
فیلم های اکسپریمنتال یا خلاقه در سینمای کوتاه ایران سابقه ای به طول عمر فیلم های مستند یا داستانی ندارند. مهم ترین عامل در تمایز فیلم های اکسپریمنتال از سایر فیلم ها، بدون شک جهان بینی فیلمساز است. فیلم تجربه گرا یا اکسپریمنتال اثری ذهنیت گراست که به صورت معمول از هنجارهای سینمای رایج و تجاری پیروی نمی نماید. اینگونه سینمایی با اتکا به فنون و تکنولوژی های جدید می کوشد زبان و قواعد بیانی سینما را گسترش دهد و امکان های جدیدی برای بیان هنری در قاب تصویر بیافریند.
هفته گذشته به بهانه برگزاری جشنواره فیلم کوتاه تهران و نمایش فیلم هایی در بخش تجربی این رویداد، با ۳ فیلمساز جوان این بخش؛ پردیس عزیزی کارگردان فیلم کوتاه «در دیدرس»، سامان علی نژادیان کارگردان «رنگ نخل» و محمدامین طرقی کارگردان فیلم «پست اکستنشنیسم» در نشستی با عنوان «جایگاه سینمای تجربه گرا در فیلم کوتاه» گفتگو کردیم.
در بخش اول نشست «جایگاه سینمای تجربه گرا در فیلم کوتاه» تعریفی از طرف فیلمسازان در مورد فیلم اکسپریمنتال یا تجربه گرا ارایه شد. همچنین، در مورد این که فیلم اکسپریمنتال الزاماً باید از دل یک نگاه فردی زاده شود یا می تواند بر پایه فرم و نظریه باشد و همین طور جنبه های غیرروایی یا غیر داستان گویی این نوع فیلم صحبت شد.
در ادامه بخش دوم و پایانی این گفتگو را می خوانید:
* در سینمای اکسپریمنتال، عموماً فیلمسازانی فعال می باشند که در شاخه های مختلف فیلمبرداری، تدوین، صدابرداری و … حرفه ای هستند و نیاز به حضور دیگر عوامل ندارند. عقیده شما درباره ی چندوظیفه ای بودن در سینمای تجربه گرا چیست؟
سامان علی نژادیان:
در سینمای تجربی به نظرم فیلمساز باید تمامی مراحل کار را تجربه کرده باشد؛ از مستند تا داستانی و از تدوین تا کارگردانی. چون هر بخش، بخشی از زبان بیان شخصی اوست.
محمدامین طرقی:
فکر می کنم بیشتر فیلم های تجربی در جشنواره فیلم کوتاه تهران به جز تعدادی اندکی، همگی با هزینه کم (لو باجت) تولید شده اند. البته خیلی از فیلم های موسوم به تجربی در ایران با بودجه پایین ساخته می شوند و به شکلی این عنوان را به علت هزینه تولید می گیرند، نه برای نگاه فرمی. در صورتیکه تجربه واقعی اصلاً ربطی به بضاعت مالی ندارد.
از طرفی، در ادامه صحبت های سامان علی نژادیان در مورد داوری های ثابت نگر، معتقدم لطف سینمای تجربه گرا در تنوع دیدگاه هاست و فارغ از سینمای داستانی، حضور یک فیلم داستانی در بخش تجربی اصلاً پذیرفته نیست. ممکنست یک داور نگاه فرمالیستی داشته باشد و داور دیگر روایت محور باشد. همین تفاوت هاست که به تجربه معنا می دهد.
حتی در مورد فیلم هایی مثل «ماهی و گربه» که هم داستان دارند و هم تجربه بصری در قاب بندی و میزانسن، مرز بین داستانی و تجربی دائماً جابه جا می شود و تعریف ثابتی وجود ندارد
* یعنی تشخیص بین فیلم کوتاه تجربی و داستانی آن قدر سخت است!؟
محمدامین طرقی:
واقعا مرز باریکی است. آیا به نظر شما فیلم «ماهی و گربه» تجربه گراست؟ حتی در مورد فیلم هایی مثل «ماهی و گربه» که هم داستان دارند و هم تجربه بصری در قاب بندی و میزانسن، مرز بین داستانی و تجربی دائماً جابه جا می شود و تعریف ثابتی وجود ندارد. البته که «ماهی و گربه» فیلمی داستانی است اما کارگردان در آن تجربه جدیدی را داشته است. ازاین رو تجربه گرا یک مورد است اما تجربی موردی دیگر.
* آقای طرقی در فیلم تان از هوش مصنوعی بهره برده اید. چه ضرورتی سبب این انتخاب شد؟ آیا نگاه شخصی شما نسبت به استفاده از تکنولوژی برای خلق تجربه جدید، این مساله را رقم زد؟
محمدامین طرقی:
نگاه تجربه گرا در آثار، بستگی به این دارد که در این بستر از چه ابزاری بهره بگیریم؛ این که از هوش مصنوعی در ساخت فیلم استفاده کردم، یکی از دلایلش، ماهیت خود ایده بود. هیچ آدمی در جهان اثر دیده نمی گردد، پس منطقی بود که از ابزار غیرانسانی برای خلق تصویر بهره ببرم. برخی پلان ها در عمل قابل فیلمبرداری با دوربین واقعی نبودند. علاوه بر این، درون مایه فیلم درباره ی جهانی است که حیوانات در آن محور هستند و انسان ها حذف شده اند. در چنین جهانی استفاده از هوش مصنوعی بعنوان ابزار خلق، بخشی از معناست. از جانب دیگر، در روزهای جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، شهر تقریبا خالی از سکنه شد و این ایده در من بیشتر قوت گرفت که چنین فیلمی بسازم.
* در مورد ساختار خلاقه و مفهوم در سینمای اکسپریمنتال، آیا هنوز همان جوهره دهه های گذشته وجود دارد؟ آیا هنوز می شود تجربه ای واقعا تازه در سینما رقم زد؟
پردیس عزیزی:
سینمای اکسپریمنتال سابقه ای طولانی دارد؛ حتی اگر به ابتدای تاریخ سینما برگردیم، میتوان اظهار داشت که سابقه ای طولانی تر از سینمای داستانی دارد، چونکه زمان برد تا نوعی روایت در سینما شکل بگیرد. در شروع تاریخ سینما، هنوز روایت شکل نگرفته بود. بعدتر تحت تأثیر جنبش های هنری مثل اکسپرسیونیسم آلمان خیلی از سینماگرها آثاری خلق می کنند ضمن این که در گذشته، این بستر بیشتر فراهم بود اما امروز بیشتر از صد سال از آن دوران گذشته و تقریبا همه فرم ها آزموده شده اند. در دوران فعلی، معناگرایی و لایه های زیرمتنی در فیلمها اهمیت بیشتری پیدا کرده اند و خلاقیت بیشتر در انتقال معناست تا انقلاب در فرم.
در این بازه زمانی سینمای تجربه گرا خیلی در اوج نیست و از جانب دیگر تعداد گزینه ها برای کار کردن بسیار کم است چون در طول بیشتر از ۱۰۰ سال بسیاری از کارهای خلاقه انجام شده است، البته ترکیب فرم های پیشین هنوز می تواند فضاهای جدیدی بسازد. در عین حال به نظرم هنوز می شود مرزهای سینما را رو به جلو هل داد، اما نه شاید به فرمت فرمالیستی که زمانی در سینمای جهان رواج داشت.
محمدامین طرقی:
همانطور که سینما پیشرفت کرد و از نگاتیو به دیجیتال رسید، حیات فیلم های اکسپریمنتال نیز تغییر نمود، همین که از هوش مصنوعی برای ساختن استفاده می شود نشان از این مساله است؛ سال ها بعد ممکنست یکسری روبات به اسم سینمای اکسپریمنتال فیلم بسازند!
فیلم اکسپریمنتال خیلی تعریف سختی دارد و شاید نتوان دقیق توضیحش داد اما احساس من اینست که فیلمی که نتوان برای مادربزرگ نمایش داد تجربی است. فیلم «پست اکستنشنیسم» را هیچ وقت نمی توانم برای خانواده به نمایش درآورم، چونکه آنها خیلی داستان پسند هستند.
کسی که مقرر است فیلم اکسپریمنتال بسازد، باید ادبیات را بشناسد. در سینمای تجربه گرا، سینمای شخصی خیلی موفق تر بوده است چیزی که الان در فیلم های اکسپریمنتال وجود دارد، نوآوری در خلق لحظات است
سامان علی نژادیان:
این که یک فیلمساز همه فن حریف باشد، تنها در تکنیک و فیلم دیدن نمی گنجد بلکه در ادبیات نیز قرار می گیرد؛ بعنوان مثال ما در تعاریف، فرق زیادی با آن چیزی که تولید شده و وجود دارد، می بینیم؛ از دید من کسی که مقرر است فیلم اکسپریمنتال بسازد، باید ادبیات را بشناسد. در سینمای تجربه گرا، سینمای شخصی خیلی موفق تر بوده است. چیزی که الان در فیلم های اکسپریمنتال وجود دارد، نوآوری در خلق لحظات است، بعنوان مثال در مورد فیلم «زمزمه های جنوب» که سال قبل در جشنواره فیلم کوتاه تهران حضور داشت، یکی از فیلمسازان گفته بود این فیلم، فیلم خوبی است چون می تواند پیشنهادی برای سینمای جنگ بدهد، به این مفهوم که از سکانس ها یا تصاویر جهت استفاده در سینمای جنگ بهره بگیرند؛ چونکه تاکنون در صحنه جنگی فیلمها به موضوع سوختن نخل ها پرداخته نشده است.
من فکر می کنم کارکرد فعلی سینمای تجربه گرا یا اکسپریمنتال اینست که به سینمای داستانی کمک نماید تا سینمای داستانی متفاوتی را شاهد باشیم.
از طرف دیگر، من یکسری نقطه نظرات را در سینمای اکسپریمنتال قبول ندارم همچون این که فیلم های اکسپریمنتال عین به عین فیلم های داستانی ساخته می شوند! چون سینمای اکسپریمنتال باید متفاوت باشد و چیزی نباشد که در سینمای داستانی وجود داشته باشد نه این که به فیلم های داستانی شباهت داشته باشد. حتی معتقدم در سینمای کوتاه داستانی نیز باید این مساله اتفاق بیفتد و متفاوت باشد. حتی جای خالی سینمای فانتزی نیز در سینمای ایران حس می شود. زنده یاد ناصر تقوایی گفته است: «فیلم های غلطی که حرف جدید دارند خیلی بهتر از فیلم های بی نقص هستند اما حرف جدیدی ندارند» و این حرف در سینمای کوتاه بیشتر صدق می کند.
ما در سینمای کوتاه و بخصوص سینمای تجربه گرا، با گیشه روبه رو نیستیم که نگران یکسری اتفاقات متأثر از گیشه باشیم و مقداری هم دست مان در ساخت فیلم نسبت به سینمای بلند آزادتر است.
پردیس عزیزی:
در تائید و تکمیل صحبت هایی که عنوان شد، فیلمسازی تجربی یا اکسپریمنتال برای تجربه کردن است و امثال ما که در این نوع سینما فعال هستیم درحال کوشش برای انجام دادن کاری جدید هستیم، چیزی که الان سینمای ایران به آن نیاز دارد و ضعف اصلی اش شمرده می شود. ما امروز در سینما، در نهایت ۲ ژانر کمدی و درام اجتماعی داریم؛ این ماجرا به دهه های قبل برمی گردد جایی که سینمای اجتماعی ایران در جهان فرموله شده است. این فیلمها که باید ناتورالیستی باشد، بازار خوبی پیدا کرده است و به این علت تهیه کنندگان تمایل دارند فیلم های درام اجتماعی را در این فرمت تولید کنند، چون بازارش وجود دارد که به عقیده من، اتفاق بدی است و این قدر چیره بودن سینمای اجتماعی در ایران، عجیب است. این مساله سبب شده در تولیدهایمان، نگاهی رو به خارج داشته باشیم و بر این اساس، فیلمها با معیارهای خارجی ایجاد می شود. در این بین سینمای تجربه گرا می تواند کمک شایانی به این مساله کند. ما بعنوان فیلمسازان تجربی، اهتمام داریم از این مساله فاصله بگیریم تا پویایی به سینمای ایران اضافه شود. در حالیکه در این خصوص کمک هایی شده است اما در مجموع تنهاییم...
غلبه سینمای اجتماعی سبب شده در تولیدهایمان، نگاهی رو به خارج داشته باشیم و بر این اساس، فیلمها با معیارهای خارجی ساخته می شوند. در این بین سینمای تجربه گرا می تواند کمک شایانی به این مساله کند و ما بعنوان فیلمسازان تجربی، اهتمام داریم از این مساله فاصله بگیریم تا پویایی به سینمای ایران اضافه شود. در حالیکه در این خصوص کمک هایی شده است اما در مجموع تنهاییم
سامان علی نژادیان:
سال گذشته، در جلسه دیدار فیلمسازان با دبیر جشنواره فیلم کوتاه تهران، مهدی آذرپندار بر ساخت فیلم های مستقل، کم هزینه و بدون حضور بازیگران چهره و استفاده از دوستان تأکید داشت؛ یکسری از بچه ها از این حرف ناراحت شدند چونکه می گفتند این بازیگران که امروز چهره اند از دوستان قدیمی شان هستند. همان سال گذشته، نگاه جشنواره و داوران به فیلمها یکسان بوده است بعنوان مثال اگر فیلم من با بودجه ۱۰ میلیون تومانی تولید شده بود و فیلمی بود که بودجه ۲ میلیاردی داشت، نگاه یکسانی روی آنها بود و از تمامی مهمتر این که به من که با هزینه کمتری فیلم ساختم و مهجورتر بودم، بهای بیشتری داده می شد. اما در جشنواره چهل و دوم باردیگر نگاه ها به سوی آن فیلم هایی رفته که چهره دارند و این مساله حتی در ستاد اطلاع رسانی جشنواره و سایت انجمن سینمای جوانان ایران نیز مشهود است. البته سال قبل نیز با تکیه بر حضور ستاره های سینما در فیلم های کوتاه، یکی دو خبر کار شد اما نه مثل دوره اخیر که به صورتی پررنگ روی فیلم های پرهزینه و ستاره دار تاکید گردید.
* آیا این مساله به حضور بهروز شعیبی که خود در سینما، بازیگر و کارگردان مشهوری شمرده می شود، برمی گردد؟ نگاه مدیریتی مدیرعامل جدید انجمن چه تغییری نسبت به دوره های قبل کرده است؟
سامان علی نژادیان:
مدیریت انجمن سینمای جوانان به دوره قبل بازگشته و تقریبا شبیه به دوران سیدصادق موسوی است. انجمن سینمای جوانان ایران انگار ارگانیک، بکر بودن و ساخت فیلم های کم بودجه را از دست داده است.
این در صورتی است که سالهای قبل بخصوص سه سال مدیریت مهدی آذر پندار، ما فیلمسازان به شکل بی واسطه می توانستیم با مدیران صحبت نماییم و وقتی وارد جشنواره می شدیم، اینگونه نبود که جلو برویم و خودمان را معرفی نماییم بلکه دبیر جشنواره می آمد و درباره ی جزئیات فیلمها صحبت می کرد!
حتی قبل و پس از داوری فیلمها و قبل و پس از برگزاری جشنواره، جلساتی برگزار می شد و با فیلمسازان به صحبت می نشستند و دلیلهای رأی آوردن یک فیلم و رأی نیاوردن فیلمی دیگر توضیح داده می شد. همین طور یکسری مشکلات چون نبود بودجه به ما فیلمسازان نیز ضربه زده است؛ من فیلم نامه ای داستانی داشتم که از دوران مهدی آذرپندار تصویب شده بود اما وقتی به زمان پرداخت رسید دولت تغییر نمود و همه چیز خراب شد. از جانب دیگر بسیاری از پیچینگ هایی که در شهرهای مختلف برگزار شده، بودجه ای به آنها تعلق نگرفته، چون اساسنامه پیچینگ جدید بسته نشده است. البته من فکر می کنم این روال به شکلی پیش می رود که انجمن سینمای جوانان ایران دیگر تولید نداشته باشد و انجمن درحال کوچک شدن است.
پردیس عزیزی:
بالارفتن هزینه ها هم یکی از لطمه های جدی در راه ساخت فیلم کوتاه شده است؛ بعنوان مثال وقتی که دستمزد یک فیلمبردار سینما همانند حضورش در فیلم های بلند که روزهای بیشتری است، پرداخت می شود، به این لطمه ها دامن زده می شود و رویه ای اشتباه است.
نقدی که به دوره های مختلف انجمن سینمای جوانان ایران وارد است، قرار گرفتن در راه حرفه ای سازی فیلم کوتاه است. این در شرایطی است که فیلم کوتاه در حالت عادی، آماتور و مستقل است اما وقتی به ایجاد درآمد می افتد، بودجه فیلمها بالا می رود و سینمایی همچون سینمای اکسپریمنتال بیشتر ضربه می خورد.
در کل، به عقیده من سینمای تجربی بیشتر از هر چیز به صبر، شناخت و ارتباط واقعی با مفهوم اثر نیاز دارد. کار با هوش مصنوعی، بااینکه پیچیده است، اما می تواند دنیای جدیدی را پیش روی فیلمساز باز کند. فقط باید فضاهای نمایشی مناسبی برای این آثار فراهم گردد تا مخاطب بتواند به درستی با جهان خاص آنها ارتباط بگیرد.
بطور خلاصه، فیلم اکسپریمنتال خیلی تعریف سختی دارد و شاید نتوان دقیق توضیحش داد اما احساس من این است که فیلمی که نتوان برای مادربزرگ نمایش داد تجربی است. حتی قبل و بعد از داوری فیلمها و قبل و بعد از برگزاری جشنواره، جلساتی برگزار می شد و با فیلمسازان به صحبت می نشستند و دلیلهای رأی آوردن یک فیلم و رأی نیاوردن فیلمی دیگر توضیح داده می شد. از طرف دیگر خیلی از پیچینگ هایی که در شهرهای مختلف برگزار شده، بودجه ای به آنها تعلق نگرفته، چون اساسنامه پیچینگ جدید بسته نشده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب