نواهای محرمی به روایت مهر-۶؛
نوحه سرایی چگونه شروع شد؟
مجله سرگرمی: بعد از وقایع سال شصتم هجری نوحه سرایی در رثای شهیدان کربلا در بین شعرای فارسی زبان از آنچنان توسعه کیفی و کمی برخوردار شد که استمرار آن سبب سنتی ریشه دار در ادبیات فارسی شد.
خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: پرداخت کامل به آواها و نواهای در رابطه با ایام سوگواری شهادت حضرت سیدالشهدا در گذرگاه تاریخ بطور حتم نیازمند بررسی های همه جانبه ای است که انعکاس آن در گزارش های رسانه ای طبیعتاً فقط محدود به بازتاب چکیده ای از این اقیانوس بیکران می شود.
شرایطی که باآنکه در این سال ها به علت بعضی نگاه های تحریف یافته، غیر علمی و ممزوج با برخی دیگر از گونه های موسیقایی توسط برخی از آواگران و ذاکران حسینی به سمت و سوی دیگری رفته و خوب یا بد با استقبال مخاطبان هم روبرو شده، اما می تواند نمایشگر قدرت و عظمتی باشد که این نوع موسیقی ها به واسطه الهام از حماسه عظیم و تا ابد ماندنی عاشورا و البته نبوغ و استعداد مثال زدنی هنرمندان ایرانی دربرگیرنده ابعاد متنوع و جذابی هستند که گوش هر شنونده ای را نوازش می کند. و ای کاش تعداد بیشتری از ذاکران، نوحه خوانان و راویان موسیقایی این بخش مهم از تاریخ در خوانش آنچه به عزاداران و ارادتمندان حضرت سیدالشهدا عرضه می دهند، از این گنجینه گرانبها بهره مند شوند.
آنچه در سلسله گزارش های «نواهای محرمی به روایت مهر» پیش روی خوانندگان قرار گرفته، فقط بخشی از اقیانوس بیکران موسیقی نواحی ایران در حوزه نواها و نغمات مذهبی است که بخشی از آن با تاکید بر ملاحظات و روایت مکتوب جهانگیر نصری اشرفی از پژوهشگران و نویسندگان شناخته شده موسیقی نواحی ایران در مجموعه صوتی و پژوهشی «موسیقی مذهبی شیعیان ایران» که چند سال قبل توسط نشر «ماهور» به مدیریت محمد موسوی انتشار یافته، به رشته تحریر در آمده و الان با اجازه ناشر در دسترس مخاطبان قرار می گیرد.
در ششمین روایت از این نوشتار رسانه ای که بخش پایانی شرح پروژه موسیقایی «موسیقی مذهبی شیعیان» به نوشته و پژوهش جهانگیر نصری اشرفی پیرامون ایام سوگواری محرم و صفر به حساب می آید، به سراغ «نوحه» بعنوان شکلی پرکاربرد و مهم در آثاری با درونمایه های مذهبی رفتیم که در این گزارش به صورت اجمالی به آن پرداخته می شود.
واکاوی یک کلیدواژه خیلی مهم در روزهای سوگواری محرم و صفر
جهانگیر نصری اشرفی درباره معنای لغوی «نوحه» با استناد به تعاریف خود و برخی از بزرگان نوشته است: معنای لغوی نوحه، آه و ناله از سر درد و اندوه از دست دادن عزیزان است. در این رابطه مصاحب می نویسد: «نوحه در اصطلاح روضه و تعزیه، شعری که در سوگواری امامان خوانند. نوحه خوان کسی است که شغلش این باشد و در روزهای عزا به مجالس روضه و تعزیه برود و با خواندن نوحه به آواز موزون، مردم را به سینه زدن وا دارد. محمد معین هم تعریف مشابهی از نوحه و نوحه خوانی به دست داده و آورده است: «شعری که در مراسم سوگواری خوانده شود (اعم از سوگواری برای کسی که تازه مرده یا برای امامان شیعه).»
وی در ادامه توضیح داده است: «نوحه به شکلی از تصانیف با درونمایه مذهبی گفته می شود که عموماً در روزهای محرم خوانده شده و عزاداران هماهنگ با سر ضرب های آن به سینه زنی، زنجیر زنی و سوگواری می پردازند. نوحه یکی از شاخص ترین الحان موسیقی مذهبی شیعه به شمار می آید.
نوحه عموماً منطبق با ساده ترین تصانیف موسیقی ردیف ازنظر ملودی و چه از نظر ریتم بوده و مأخوذ و یا ملهم از این گروه از نغمات موسیقی سنتی ایرانند. تقارن متریک جملات موسیقی، توالی و تکرار مستمر جملات قرینه و یک پریود واحد، مبادله آوازی میان نوحه خوانان و عزاداران و ریتم های متوازن و متواتر از خصیصه های ساختاری و اجرایی نغمات نوحه است.
نوحه سرایی از کجا ظهور و بروز یافت؟
نصری اشرفی در ادامه پژوهش پیرامون سابقه نوحه سرایی نوشته است: بی گمان در آغاز نوحه سرایی و مرثیه سرایی همانند دیگر جنبه های ذوقی حاصل از عواطف انسانی، بعنوان بخشی از بازتاب احساسات اندوهبار و آگاهانه بشر بروز یافت. عمومی ترین زمینه شکل گیری این احساس، بدون شک ناشی از دلتنگی هایی است که از دست دادن بستگان، عزیزان و سپس در فرایند تکامل ذهنی جوامع اولیه، مرگ پیشوایان، قهرمانان و راهبران فکری و دینی – مذهبی بستر ساز آن بوده است. همین تعلقات عمیق روحی و معنوی باعث خلق و پیدایش ادبیات و اشعاری شد که به ادبیات «رثایی» موسوم است.
پس از وقایع سال شصتم هجری و شهادت امام حسین و یارانش، رفته رفته نوحه سرایی و مرثیه سرایی در رثای شهیدان کربلا در بین شعرای فارسی زبان از آنچنان توسعه کیفی و کمی برخوردار شد که استمرار آن باعث سنتی ریشه دار در ادبیات فارسی شد. خلق اشعار نغز و بدیع توسط شاعران ایرانی و نوحه سرایان شناخته و ناشناخته به خلق نوحه های ممتازی منجر گردید. شواهد متاخر از آن حکایت می کند که اساساً بیشتر تصنیف های رایج در هر دوره مورد استفاده نوحه خوانان همان دوره قرار می گرفت. نوحه خوانان بخصوص شاعران نوحه سرا ساده ترین تصانیف و ترانه های دوران خویش را دریافت و با تغییر اشعار، بر مبنای آهنگ و ضرب همان تصنیف آنرا در نوحه خوانی مورد استفاده قرار می دادند.
تشکیل یک صنف با نفوذ در جمع مجریان موسیقی مذهبی
این پژوهشگر بیان کرده که با عنایت به فضای عمومی و تعصباتی که در اثر اعتقادات مذهبی جریان داشت، این گونه جابه جایی ها و جایگزینی ها باعث شد تا خیلی از تصانیف و ترانه ها از خوانندگان مذهبی و مرثیه سرایان و نوحه خوانان محفوظ مانده و به نسل حاضر منتقل شود. جریان مذکور رفته رفته به شکل مکتب و روالی سازمان یافته در خدمت آموزش و گسترش تصانیف غنایی از راه مراسم عزاداری و موسیقی مذهبی شد.
به واسطه چنین راهکار ها و داد و ستدهایی، رفته رفته گروه کثیر نوحه خوان ها و مرثیه خوان ها در کشور، صنف صاحب نام و با نفوذی در جمع مجریان موسیقی مذهبی تشکیل دادند و از راه هنر پرطرفدار خود در حفظ و اشاعه نمونه های خاصی از موسیقی ملی ایران مؤثر شدند.
سیری در تقسیم بندی موسیقایی نوحه های مذهبی
نصری اشرفی در بخش پایانی نکات خود پیرامون نوحه و نوحه سرایی می نویسد: نوحه ها بر مبنای میزبان شتاب آنها و نحوه سینه زدن در بین نوحه خوانان به نوحه ها ی یک ضربی، دو ضربی و سه ضربی قابل تقسیم هستند.
نوحه هایی که از ریتم و شتاب تندتری برخوردار بوده و سینه زنان در هر جمله آن امکان بیشتر از دو بار سینه زدن یا زنجیرزدن را داشته باشند به نوحه های «جوشی»، «جوشی خوانی» و یا «شورگیری» مشهور هستند. ضمناً نوحه هایی که متن آنها در رثا یا وصف مصیبت هریک از امامان، اولیا و خاندان باشند به نام افراد مذکور نامگذاری می شود.
به طور مثال نوحه هایی چون نوحه حضرت زینب، نوحه امام، نوحه هانی، نوحه لیلا و غیره به وصف رنج ها و ستم های هریک از شخصیت های مذکور اختصاص دارد.
شنیدن چند نمونه نوحه خوانی از آلبوم «موسیقی مذهبی شیعیان»
برای شنیدن نوحه امام حسین (ع) با نوای غلامرضا فرج پوری در دستگاه ابوعطا اینجا، برای شنیدن نوحه عمومی بر مبنای الحان عمومی منطقه بوشهر با نوای جهانبخش کردی زاده اینجا، برای شنیدن نوحه روز عاشورا با نوای عبدالله راستگردانی در دستگاه بیات ترک اینجا و برای شنیدن «جوشی خوانی محرم» در دستگاه همایون با نوای سهراب سبحانی راد اینجا را کلیک کنید.
منبع: newsfun.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب