قدیمی ترین سند از وجود برنج در شمال ایران
مجله سرگرمی: قدیمی ترین سندی كه از وجود برنج در گیلان و مازندران خبر می دهد از طبیب طبرستانی علی بن سهل بن الطبری است كه زمانی دبیر مازیار بن قارن، اسپهبد طبرستان بود و بعد به خدمت معتصم بالله، خلیفه عباسی و متوكل درآمد.
به گزارش مجله سرگرمی به نقل از ایسنا، وی در كتاب فردوس الحكمه كه در سال ۲۳۶ هجری قمری نوشته شده بعد از ذكر قوه ی تغذیه برنج آورده است: «دیدم در طبرستان برنجی كه ۴۰ سال بر آن گذشته بود». در اوایل قرن چهارم در حوادث مربوط به حاكمیت آل زیاد هم نشانه ای از برنج كاری در گیلان به دست آمده است.
گیلان و مازندران از مهمترین خاستگاه های كشت برنج در ایران هستند. از زمان آشنایی گیلانی ها با كشت و تولید برنج هیچ مدركی در دست نیست.
مسعود پورهادی در كتاب «فرهنگ خوراك مردم گیلان» همچنین نوشته است، گفته می گردد در زمان انوشیروان، برزویه طبیب، برنج را از هندوستان با خود به ایران آورده است. برنج از اواخر ساسانیان در گیلان متداول بود و قوت غالب مردم آن جا را تشكیل می داد. از دوره سلوكیان بخصوص اشكانیان در محدوده ای كه امروز جلگه گیلان نامیده می گردد بخصوص در شرق سفیدرود استقرار انسانی به صورت جنینی پا گرفت و در اواخر دوره ساسانی منجر به استقرار یك نظام اقتصادی كارآمدتر یعنی تولید كشاورزی (كشت برنج) شد. شیوه زندگی گیلانی ها تا اواخر دوره ساسانی مبتنی بر پرورش دام، شكار و جمع آوری محصولات جنگلی بود.
ابن اثیر در حوادث سال ۳۲۰ هجری قمری می نویسد: «مردآویج در سال ۳۲۰ قاصدی به نام ابن الجعد را نزد برادرش وشمگیر كه در بلاد گیلان بود فرستاد و او را نزد خود فراخواند. قاصد هنگامی او را یافت كه همراه جمعی دیگر با لباس های مندرس و وضعی رقت بار سرگرم برنج كاری بود.» اگر این خبر صحیح باشد در این زمان كشت برنج در گیلان رواج یافته بود. از نیمه قرن چهارم هم اخبار زیادی از كشت برنج در گیلان هست.
در قرن هفتم به صورت كامل با كشت برنج در گیلان روبرو می باشیم. خواجه رشیدالدین فضل اله همدانی در كتاب آثار و احیاء ضمن آنكه می گوید در زمان او این ایده رایج بود كه برنج را برزویه طبیب از هند به همراه كتاب كلیله و دمنه به ایران آورده، چگونگی كشت برنج را هم به تفصیل گفته و تاكید كرده است كه ارزش كیفی برنج گیلان در همان زمان هم نسبت به جاهای دیگر بهتر بوده است.
گیلان چند نوع برنج دارد
ارقام برنج گیلانی حدود ۱۰۰ گونه است و آن ها را برحسب بلندی و كوتاهی به سه دسته طبقه بندی می كنند، گروه دانه بلند كه عموما معروف به «صدری»، گروه دانه متوسط كه به «بی نام» معروف اند و گروه دانه كوتاه از گونه «چمپا» هستند. با گذشت قرن ها ارقام برنج دچار تغییر و تحول شد و از باقی مانده آن ها دقیقا نمی توان گفت كدام یك ارقام اولیه هستند. روند این تغییرات از دهه ۴۰ تابحال شتاب بیشتری گرفته است. امروزه كاشت اغلب ارقام بومی كه در گذشته از سطح زیر كشت بالایی برخوردار بودند كم شده و از دسته زراعت گیلانی ها حذف شده و از بین رفته است.
مردم گیلان زمانی سه نوبت برنج می خورند و بعضی از آنها همچنان به همین شیوه زندگی می كنند. تا چهار، پنج دهه پیش در بعضی از شهرهای كوچك و روستاهای گیلان خوردن نان نشانه تنگدستی بود. اگر نانی در خطه گیلان پخته می شد، از آرد برنج بود. اصطلاح نان خور در این خطه ناسزا و توهین محسوب می شد و بعنوان نفرین به كار می رفت.می گویند با خوردن نان فقط می گردد تا آستانه در خانه رفت ولی با خوردن پلو تا خراسان می توان رفت. برنج برای گیلانی ها ارزش بسیاری دارد و در فرهنگ مردم این خطه باورها، ضرب المثل ها و حكایات فراوانی درباره آن وجود دارد. گفته می گردد در گیلان ۴۰ گونه پلو و چلو، ۱۸ گونه آش و سوپ، ۲۲ گونه خوراك، ۹ گونه دسر و یك نوع سالاد از برنج تهیه می گردد.
از مشتقات برنج هم استفاده های بسیاری می گردد. پوست زِبر آن را با گِل رُس قاطی می كنند و آن را در گِل مالی ساختمان به كار می برند. دم كرده آن برای درمان ریزش مو تجویز می گردد. برای دودی و خشك كردن برنج و ماهی آتش اش می زنند. كف طویله، در خاك گلدان و باغچه ها می ریزند تا گل و گیاه از یورش حلزون در امان بمانند. با سوزاندن آن حشره ها را هنگام شب از خانه می راند. پوست نرم برنج را به دام های لاغر می دهند تا قوی شوند.
با ساقه برنج (كولوش) شیروانی خانه، انبار و طویله را می پوشانند. از آن ریسمان، آویزه و زیر دیگی می بافند. از آویزه برای نگهداری ظروف غذا، هندوانه و كدو استفاده می گردد و زیردیگی را زیر ظرف برنج و خورشت داغ می گذارند. دانه های شكسته برنج را آرد می كنند و با آن چند گونه نان برنجی، فرنی، حلوا و شیرینی درست می كنند.
آجیلی برای كودكان با برنج
دانه های خردتر برنج درجه دو را خوراك طیور و ماكیان می كنند. با سرخ كردن و تفت دادن برنج در روغن، برنج بوداده درست می كنند كه آجیل كودكان است و آن را با شیره یا دوشاب قاطی می كنند و نوعی شیرینی می سازند. فراورده های برنج نقش بسیاری در خانه سازی های روستایی دارد. گِل را با ساقه، پوسته زبر و پوسته نازك برنج قاطی می كنند و دیوارها را با آن می سازند. به گدا، مُلا و برای فطریه و نذری برنج می دهند.
برنج در مراسم و آیین ها بیشترین نقش را دارد. نخستین خوشه بریده شده را روی در و دیوار انبار و به نیت افزایش بركت آویزان می كنند. آخرین مشت ساقه برنج را به نشانه تبرك نگه می دارند و در روز آغاز كشت سال آینده به گاو نر می دهند. هنگامی كه عروس پا به خانه داماد می گذارد روی سرش دانه برنج می ریزند. به بیمار آش برنج می دهند.
برنج در گذشته واحد پرداخت ها بود و اغلب آن را به جای پول ملاك قرار می دادند. سهم مال الاجاره و مالك را با برنج پرداخت می كردند. مزد كارگران مزرعه، نجار، سلمانی و آهنگر را با برنج می دادند. برنج و برنج كاری در گیلان مبتنی بر آداب، آیین ها و ادبیات ویژه ای است. مردم گیلان با كشت برنج و درآمیختن آن با فراورده های طبیعی الگویی غذایی را در سالیان دراز سامان دادند كه از نظر تنوع و طعم خصوصیت های منحصر به فردی در میان غذاهای ایرانی دارد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب