فرهنگ های عاشورایی از کجا می آید؟
از پیشینه‌ی لغوی و فرهنگی «روضه خوانی»، «زنجیرزنی»، «سقّایی»، «سلّه (صلّه)»، «سنج»، «سنگ زنی» و «سینه زنی» چه می دانیم و کدام یک از این ها در ادبیات کهن ما ریشه دارد؟
به گزارش مجله سرگرمی به نقل از ایسنا، حسن ذوالفقاری، استاد زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر فرهنگ عامه که چندی قبل دار فانی را وداع گفت، در مقاله‌ی «فرهنگنامه عاشورا» (کیهان فرهنگی، خرداد ۱۳۷۲، شماره ۹۸) به شرح برخی آیین های ایام محرم و عاشورا پرداخته است که در این مجال به بازخوانی بعضی از آنها می پردازیم.
روضه - روضه خوانی
روضه در لغت به معنای باغ است و رضوان و ریاض گرفته شده از آن. آن جا که حق تعالی فرمود: «روضه من ریاض الجنه» و در اصطلاح مجلسی است که در آن ذکر مصایب امام حسین یا دیگر معصومین و شهدا می رود. ذکر مصایب را روضه و ذاکر را روضه خوان می نامند. اما وجه تسمیه:
پرآوازه ترین کتابی که از روی آن شرح این مصایب خوانده می شد کتاب «روضة الشهدا»ی حسین واعظ کاشفی بود. بعدها اصطلاح روضه خوانی درباب کتاب های دیگری چون «توفان البکاء» و «اسرار الشهادة» و... به کار رفت.
رواج روضه خوانی پس از تالیف این کتاب بوده است و از دوران صفویه این گونه مجالس شایع شد.
روضه خوانی مقدمه‌ی پیدایش تعزیه خوانی شد.
زنجیرزنی
زنجیر مجموعه‌ی حلقه های متصل به هم است و واژه ای است پهلوی که در اوراق مانوی به شکل «زینچی هر» آمده است و زنجیرزنی عبارت است از عمل زنجیرزدن توسط دسته های در محرم.
سقّایی
از مشاغلی است که در ماه محرم عده ای بدان مشغول می شوند، به نشانه‌ی تشنگی سالار شهیدان. و سقایان تمثیلی از حضرت ابوالفضل العباس قمر بنی هاشم هستند.
در «فتوت نامه‌ی سلطانی» بابی مستقل درباب سقایان آمده است:
«... کان الله تبارک و تعالی و سقیهم ولهم شراباً طهوراً» و سقایی [را] از چهار پیغمبر و دوولی گرفته اند: نوح که آب شیرین به کشتی برد، ابراهیم، خضر، محمد و دوولی سلمان و عباس بن علی که در عاشورا مشک بر دوش کشید. و هر که امروز به عشق شهیدان کربلا سقایی می کند به متابعت و موافقت عباس علی است و این طایفه را «حیات بخشان» گویند».
حسین واعظ کاشفی آداب سقایی را ده می داند و وصله های سقایان شش است. آداب سقایی چند است: ۱- طهارت بدن، ۲- طهارت نفسانی، ۳- ابتدا از دست راست کند، ۴- به روی و ریا آب ندهد، ۵- آب حلال بدهد، ۶- طمع مزد نکند، ۷- سخت رو و سخت گو نباشد، ۸- بی اذن صاحب مجلس نیاید، ۹- بر همکاران حسد نورزد، ۱۰ - خرده های طریق را حفظ کند.
سلّه (صلّه)
تمثیلی است از حجله‌ی حضرت قاسم به شکلهای گوناگون. افرادی که پیشاپیش آن حرکت می کردند نوحه‌ی حضرت قاسم را می خواندند. در گذشته به هر حجله پارچه های مختلف می آویختند و آنرا به شکل های متعدد تزیین می کردند و گاه آنرا آیینه بندی هم می کردند.
سنج
از آلات موسیقی و مخفف «سرنج» که در جشن ها و بازی ها با نقاره و دهل نواخته می شد. شامل دو طبقه رویین یا مسین که به هم زنند و مفرس و مبدل «جهنج» هندی است که آنرا «جهنانج» هم گویند. و «صنج» معرب آن است.
«بفرمود تا سنج و هندی درای
به میدان درآرند با کرّنای»
(فردوسی)
سنگ زنی
در مراسم عاشورا برخی دسته ها دو چوب یا دو سنگ تراشیده به دست می گیرند و با اسلوب خاص به منظور تعزیت بر هم می زنند. این عمل به شکل های متعدد در گوشه و کنار ایران اجرا می شود، چنان که بدین عمل در منطقه‌ی زفره اصفهان «جاق جاقی» یا چاخ چاخی یا چخ چخی گویند.
سینه زنی
به عنوان یکی از مراسم سوگواری همواره در بین اقوام بخصوص اعراب رواج داشته است. بر سر و سینه زدن روش معمول تعزیت بوده است.
ابن بطوطه شرح آنرا در «سفرنامه» خود آورده است. نوحه خوان با انتخاب نوحه های سنگین و متناسب با حرکات دست، سینه زنان در اجرای هر چه بهتر سینه زنی موثر است.
منبع: مجله سرگرمی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب